AKCEPTUJĘ
  • Strona używa plików cookies, korzystanie z niej oznacza, że pliki te zostaną zamieszczone na Twoim urządzeniu. więcej »

Jest operetka, więc musi być operetka

Noc w Wenecji, reż. Artur Hofman, Teatr Wielki w Łodzi
Pracownik Instytutu Kultury Współczesnej UŁ, redaktor miesięcznika „Dialog”.
A A A
 

Ta Noc w Wenecji ma być po prostu kolorową bajką, deklarował reżyser Artur Hofman. Jest karnawał, więc bawmy się! Mrużąc oczy od coraz większej jaskrawości kostiumów, ale i czerpiąc sporą przyjemność z grającej co scenę to lepiej orkiestry, starałem się więc wysłać rozum na L4. Nie do końca skutecznie.

Bo tak zupełnie nie myśleć to się nie da. Radość bywa bezrefleksyjna, ale kolejne kwadranse spędzone na widowni Wielkiego dawały aż nadto okazji, by myśl – skoro już nie może do Wenecji – to jednak gdzieś wędrowała. A najszersza droga prowadziła do ostatniej operetki wystawionej w tym teatrze zaledwie w poprzednim sezonie, do Barona cygańskiego. Tu i tu Strauss syn, tu i tu kolorowe widowisko. A jednak spektakle Artura Hofmana i Tomasza Koniny dzieliła przepaść i trudno mi sobie wyobrazić, aby możliwy był zachwyt nad oboma spektaklami jednocześnie.

Konina wybrał drogę szczerości. Opowieść o cyrkowcach, Cyganach i austriackim mieszczaństwie prezentowana była u niego w pierwszych sekwencjach spektaklu jakby bez interpretacji. Reżyser niczego nie brał w nawias – cyrk był cyrkiem, tresura tresurą, a kolejne rytmy na trzy rwały nogi do tańca. Ale im dalej w las, tym bardziej ochota na taniec przechodziła. Bo gdy słuchało się arii o tym, by kryć przed Cyganami co cenniejsze bibeloty, to zapalała się w głowie czerwona lampka. Najpierw migała, ale później ten sygnał alarmu już nie gasł. Widać było, jak bardzo operetka Straussa zakorzeniona jest w rozrywce opierającej się na uprzedzeniach i uproszczeniach godzących w elementarną godność człowieka. Konina – każąc widzom wsłuchiwać się w treść – dowodził, jak bardzo gusty mieszczańskiego Wiednia końca dziewiętnastego wieku zapowiadały już rasistowskie działania i zaniedbania kolejnych pokoleń Austriaków. Pokazywał tę prostą drogę, która prowadziła od dużej części wiedeńskich operetek, do międzywojennych kabaretów kpiących z Żydów i wreszcie do przyzwolenia na Zagładę czy nawet do czynnego w niej uczestnictwa. Nie ma czegoś takiego, jak rozrywka bezkarna czy wyłączona z reguł rozumu i porządku życia – zdawał się dowodzić Konina. Reżyser dojrzał w pozornie banalnej opowieści z elegancką muzyką dokument z życia społeczeństwa, które szczególnie nie protestowało, gdy Hitler zajmował Austrię, i które latami zamiatało pod dywan kwestię swojej odpowiedzialności za ludobójstwo. Czy wizja Koniny spodobała się publiczności? Duża jej część syczała, gdy w dodanym już po finale walcu Nad pięknym modrym Dunajem na scenę wchodzili tancerze w strojach esesmanów. Bo przecież na operetki chodzi się po to, aby się bawić, a nie po to, by myśleć, zwłaszcza o rzeczach niemiłych…

W Baronie cygańskim Tomasz Konina zastosował podobną strategię do tej, jaką stosował Thomas Bernhard, gdy zgromadzoną na wyściełanych czerwonym atłasem wygodnych fotelach wiedeńskich teatrów raczył nieprzyjemnymi opowieściami o niedawnej przeszłości. Widzowie chcieli spektakli pięknych i przyjemnych, a kazano im oglądać przedstawienia o hitlerowskich tęsknotach pokolenia ich dziadków… O tęsknotach, które wcale nie wygasły wraz z końcem wojny. I oczywiście nie uważam, że taka interpretacja Barona cygańskiego była jedną możliwą, ale wychodziłem wówczas z Wielkiego z przekonaniem, że zobaczyłem spektakl szczery, inteligentny, ważny dla naszej dyskusji na temat żywotności gatunku operetkowego.

Bo przecież dyskusja ta jest potrzebna. Wielu uważa, że operetka się skończyła, że jest dziś gatunkiem martwym, że – na poziomie treści – nie odpowiada na potrzeby tych, którzy nie potrafią nie myśleć, a tych, którzy umieją bawić się dla pustej zabawy, będzie w teatrach z sezonu na sezon coraz mniej: mają przecież telewizję, jej seriale i reality shows. Nie podzielam tego katastrofizmu. Z jednej strony są przecież takie inscenizacje, jak ta Koniny, z drugiej zaś są wspaniałe, pełne lekkości spektakle dyrygowane przez największych, choćby Marca Minkowskiego (czy jego marzeniem nie jest objęcie dyrektorskiego fotela w paryskiej Opéra Comique?). Ale wszędzie tam, gdzie operetka przeżywa swoją drugą młodość, mamy do czynienia z bardzo świadomym podejściem do konwencji gatunku i jego tradycji. Nie da się inscenizować Straussa czy Offenbacha bez świadomości – tak widocznej po latach – konwencji gatunku. No chyba że kocha się miłością ślepą i głuchą. Tylko że jak się nie widzi i nie słyszy, to czy chodzi się na widowiska muzyczne?

Nie wiem, czy inscenizacja Artura Hofmana wyrastała bardziej z przekonania, że operetka musi być nieciekawa („Jest zima, to musi być zimno” – mówił jeden z bohaterów Barejowskiego Misia), czy z wiary, że wystarczającym pomysłem na inscenizację może być niechęć do tego, co się dzieje we współczesnym teatrze. Bo naprawdę nie mamy tu do czynienia z konserwatyzmem czy historycyzmem. Te opierają się na teatralnym rzemiośle, które – gdy mowa o reżyserii i aktorstwie – w tej Nocy w Wenecji są towarem deficytowym. Opowieść o księciu Delacqua, który przybywa na karnawał, by uwieść jakąś piękną Wenecjankę, ale – na skutek skomplikowanych zabiegów ludzi sprytniejszych, choć mniej od niego zamożnych – nie do końca może zrealizować swój plan, jest opowieścią o księciu Delacqua, który przybywa na karnawał by uwieść jakąś piękną Wenecjankę itd. itp… Jest właśnie tym, czym jest. Jest narcystyczną historią skoncentrowaną na sobie. Hofman nie podejmuje żadnej próby gry z naiwnością fabuły: ani nie umie jej uwiarygodnić, ani zrobić z niej żartu odwołującego się do współczesnego poczucia humoru. Główny zabieg inscenizacyjny polega na próbie upodobnienia widowiska do przedstawienia komedii dell’arte. Ale – co dziwne – nie chodzi tu o typową dla tego improwizowanego gatunku zabawę umownością, ale o mechaniczne stosowanie przerysowania. Aktorzy – jakby chodziło o język migowy – starają się zilustrować każdą frazę odpowiednim gestem. A dosłowność albo banalność skojarzeń szybko męczy: jeśli kobieta – to wydatny biust, jeśli miłość – to wskazanie na serce, jeśli złość – to tupanie. A jeśli jeden bohater mówi do drugiego: „Leć po nią!”, to… To nawet nie wskazuje na kierunek, nawet nikogo nie popycha. Mówi: „Leć po nią!” i macha rękoma, jakby udawał frunącego ptaka… Ta dosłowność niweczy w tym spektaklu wszelką inwencję. Makaroniarz chodzi po scenie z wielkim durszlakiem, cyrulik z brzytwą rozmiarów samurajskiego miecza, a jak się śpiewa, że księżyc wniósł skargę do sądu, to nad głowami ni stąd, ni zowąd pojawia się rysowany reflektorem srebrzysty rogal… I problem tym większy, że im dłużej trwa przedstawienie, tym bardziej taka natrętna ilustracyjność pożera w przedstawieniu wszelkie rytmy. Dublowane ruchami kwestie zaczynają się ślamazarzyć; z czasem to nie słowo rządzi gestem, ale gest słowem. To już nie gra, ale gimnastyka. Na arie czeka się z utęsknieniem.

Tym bardziej że muzycznie ten spektakl zapewnia wiele ciekawych przeżyć. Oczywiście to już struktura partytury i dramaturgii libretta, opartych na zasadzie narastania i kumulacji efektów, sprawiają, że mamy do czynienia z rozwojem emocji, ale jest też prawdą, że orkiestra umie rozwinąć swoje brzmienie. Po dość chłodno zagranej uwerturze wraz z każdą sceną zespół muzyków Teatru Wielkiego prowadzonych przez Wojciecha Rodka coraz ciekawiej operuje barwami i rytmem. Finał pierwszego aktu – dzięki orkiestrze i chórowi – był jedną z tych chwil, gdy zapominało się o teatralnych niedomaganiach spektaklu. Wszystkich, którzy znają sztandarowe wiedeńskie nagrania tej muzyki, dziwiła może słabiej zaznaczona obecność instrumentów perkusyjnych, ale może to kwestia akustyki sali. Faktem jest zaś, że Rodek umie uwydatnić złożoność tej muzyki, popularnej w powszechnej świadomości główne dzięki liniom melodycznym.

I może właśnie ta ciekawa nieoczywistość warstwy dźwiękowej – na zasadzie kontrastu – tak bardzo wzmagała rozczarowanie tym, co można było oglądać. Wielki – wprowadzając na scenę olbrzymi zespół wykonawców – postanowił stworzyć pełne rozmachu widowisko. Służyć temu miały pewno także pełne przepychu kostiumy. Tylko czy ten rozmach jaskrawości naprawdę przyczyniał się do wzrostu jakości widowiska?

Patrzyłem na tę kakofonię barw, myśląc o jej adresacie. Nie o tym, który siedział właśnie na widowni Wielkiego, ale o tym, który miałby się na niej pojawić za kilka lat, a który dziś chodzi do Pinokia i Arlekina czy innych scen lalkowych w Polsce, przyjmujących za punkt honoru rozbudzenie u odbiorcy bardziej wyrafinowanych potrzeb estetycznych niż nacieszenie oczu krzykliwym różem i fioletem. Nie ulega dla mnie wątpliwości, że trzy wizyty w Pinokiu skutecznie uodpornią widza na estetykę Nocy w Wenecji. Tylko do kogo mieć w tej sytuacji pretensję? Do tych, którzy próbują walczyć z banałem i brakiem stylu, czy do tych, którzy wierzą w chemię nienaturalnych barwników?

Odnoszę wrażenie, jakby wielu twórców tego spektaklu uznało, że powinien być on czymś na kształt obrony otoczonej twierdzy. Operetka nie ma dobrej prasy, choć ma jeszcze swoich wiernych obrońców. Taka sytuacja sprzyja radykalizacji postaw: należy wznieść wyższy mur i strzelać z większych armat. Nie ma dla mnie wątpliwości, że w tym i przyszłym sezonie Wielkiemu łatwiej będzie sprzedawać bilety na Noc w Wenecji niż na Barona cygańskiego, ale jak długo jeszcze będzie trwała ta sytuacja? I zdaję sobie sprawę, że od teatru, któremu brakuje pieniędzy, trudno wymagać eksperymentów, ale też nie potrafię zachwycić się przedstawieniem tworzonym bez troski o przyszłego widza. Nie, nie chodzi o robienie teatru skandalizującego czy dziwacznie unowocześnionego. Chodzi o robienie teatru, który odwoływałby się do prawdziwie teatralnej wrażliwości. A nie grał na niechęci do tego, co niesie współczesność i przyszłość.

3-02-2016

galeria zdjęć Noc w Wenecji, reż. Artur Hofman, Teatr Wielki w Łodz Noc w Wenecji, reż. Artur Hofman, Teatr Wielki w Łodz Noc w Wenecji, reż. Artur Hofman, Teatr Wielki w Łodz Noc w Wenecji, reż. Artur Hofman, Teatr Wielki w Łodz ZOBACZ WIĘCEJ
 

Teatr Wielki w Łodzi
Johann Strauss (syn)
Noc w Wenecji
libretto: Camillo Walzel, Richard Genée
reżyseria: Artur Hofman
kierownictwo muzyczne, dyrygent: Wojciech Rodek
scenografia i światła: Grzegorz Policiński
kostiumy: Barbara Ptak
choreografia: Zofia Rudnicka
przygotowanie chóru: Dariusz Jarząb
obsada: Oskar Jasiński, Janusz Ratajczak, Andrzej Kostrzewski, Przemysław Rezner, Dorota Wójcik, Krzysztof Marciniak, Agnieszka Makówka, Olga Maroszek, Robert Ulatowski, Sylwia Nowicka, Patrycja Krzeszowska, Anita Maszczyk, Łukasz Gaj, Aleksander Kruczek, Łukasz Załęski, Łukasz Motkowicz, Mikołaj Trąbka, Aleksandra Borkiewicz, Aleksandra Wiwała, Krzysztof Pilch, Krzysztof Dyttus, Witold Tomczyk oraz Chór, Balet i Orkiestra Teatru Wielkiego w Łodzi
premiera: 29.01.2016

skomentuj

Aby potwierdzić, że nie jesteś robotem, wpisz wynik działania:
dwa plus trzy jako liczbę:
komentarze (10)
  • Użytkownik niezalogowany Antares78
    Antares78 2017-12-04   12:11:57
    Cytuj

    Byłem wczoraj (3.12.2017) na "Nocy w Wenecji" w Teatrze Wielkim w Łodzi" i muszę przyznać, że mimo znajomości wielu znakomitych nagrań tego dzieła oraz obejrzeniu paru interesujących inscenizacji, ten spektakl oceniam wysoko, pomimo pewnych uwag krytycznych o których poniżej. Najpierw o tym co było dobre: przede wszystkim gra orkiestry pod batutą pani Marty Kosielskiej charakteryzowała się dobrym wyczuciem tempa i bardzo ładnie wydobyła tę elegancką i przejrzystą instrumentację utworu, typową dla Johanna Straussa syna. Śpiewacy wypadli dobrze, zwłaszcza Książę i Annina. Co do samego aktorstwa, to bardzo podobały mi się role senatorów, którzy w zasadzie nie śpiewają, ale postaci były nakreślone w sposób przekonujący, z niezbędnym komizmem. Scenografia i kostiumy niezwykle barwne. Jeśli chodzi natomiast o wierność partyturze i układowi utworu, to zaskakujące było skrócenie finału II aktu i przeniesienie jego części do finału III aktu. Z jednej strony ostatni finał zyskał mocniejsze zakończenie, ale tym bardziej stracił na tym finał II aktu, co dla mnie było dość przykre i wyraźnie odczułem brak wyraźnej muzycznej konkluzji przewidzianej tu przez autorów operetki. Należy zauważyć, iż takie podejście do dzieła Straussa, choć może się obronić jako konkretny pomysł inscenizacyjny" jest jednak w sprzeczności ze stylem dzieł scenicznych tego kompozytora, w których finał II aktu zawsze jest rozbudowany, zaś III kończy się w sposób bardzo zwięzły, co pokazują choćby partytury 'Zemsty nietoperze" i "Barona cygańskiego", a co jest regułą w praktycznie każdej innej Straussowskiej operetce, jak np. "Wesoła wojna" czy "Jabuka". Co więcej, skrócenie finału II aktu spowodowało, że nie pojawiła się tu melodia walca "Alle maskiert", która w zamyśle kompozytora miała spajać wszystkie 3 akty, rozbrzmiewając wcześniej w kwartecie z I aktu, dochodząc do głosu właśnie w finale II aktu i zamykając utwór na sam koniec jako owa zwięzła konkluzja. Z kolei pomysł rozpoczęcia III aktu od występów baletowych do uwertury innej Straussowskiej włoskiej operetki "Karnawał w Rzymie" oraz polki "So angstlich sind wir nicht", opracowanej przez kompozytora po premierze "Nocy w Wenecji" wydaje się dobry. PS. Co do " chóru mieszczan pod balkonem senatora, kwaczącego w proteście jak kaczka" - to nie jest żadna współczesna aluzja, ten tekst jest już w niemieckojęzycznym oryginale! http://petrucci.mus.auth.gr/imglnks/usimg/2/21/IMSLP89402-SIBLEY1802.13711.6e88-39087011143833.pdf str. 64

  • Użytkownik niezalogowany Operetka I
    Operetka I 2017-12-04   04:18:57
    Cytuj

    Auor sprawia wrażenie, jakby dopiero drugi raz był w operze. Zna tylko dwa przedstawienia - Nnoc w Wenecji i Baron Cygański. -"Tylko czy ten rozmach jaskrawości naprawdę przyczyniał się do wzrostu jakości widowiska?" -Tak. Niech depresyjny recenzent zapozna się z muzyką Wagnera.I zacznie odróżniać jedno od drugiego.

  • Użytkownik niezalogowany MuślinI
    MuślinI 2017-12-04   03:22:53
    Cytuj

    Operetka dla niespełnionego intelektualisty? Chyba nie ten adres? Łódzka Noc w Wenecji podobała się mojej córce(lat7),mamie (lat 65)oraz nam, rodzicom (40).Właśnie banał, kolor i dynamika tego spektaklu są jego największym urokiem. Proszę szukać gdzie indziej wstrząsających doznań, a nam pozwolić zwyczajnie pobawic się w Teatrze. Piękne przedstawienie, powinno być promowane wielopokolenoiowo.

  • Użytkownik niezalogowany Gość
    Gość 2017-12-04   02:52:35
    Cytuj

    3 grudnia 2017 r wypełnina po brzegi sala. Wszyscy przyszli odpocząć od politycznego jazgotu i ciężarów historycznych. Jeśli jednak nie zuważył Pan chóru mieszczan pod balkonem senatora, kwaczącego w proteście jak kaczka, to szkoda. Może trzeba więcej subtelności w odbiorze? Nie koniecznie trzeba przebierać operetkowych artystów w mundury SS, żeby zrozumieć aluzję. Nie musi być aluzji, żeby spektakl uwodził publicznoćś. W Łodzi było pięknie. Kazdy widział,co chciał. Na szczęście dla muzyki - bez epatowania polityką.

  • Użytkownik niezalogowany Szary Kruk
    Szary Kruk 2016-02-05   11:52:00
    Cytuj

    To pewno przykre, ale dobrze, że to ktoś napisał: nie udawajmy, że dobra operetka to operetka głupawa, pstrokata i bez reżyserii... Noc w Wenecji to wcale nie była zachowawcza inscenizacja, ale jakaś tandetna podróbka dawnego teatru...

  • Użytkownik niezalogowany Piotr Olkusz
    Piotr Olkusz 2016-02-05   07:52:52
    Cytuj

    Oczywiście! Książę miał na imię Guido. Senatorem był Bartolomeo Delacqua. Dziękuję i przepraszam.

  • Użytkownik niezalogowany Przemysław Rezner
    Przemysław Rezner 2016-02-05   02:12:07
    Cytuj

    Malutka korekta: Delaqua to senator. Bartolomeo Delaqua. I to jego żonę, Barbarę /wenecjankę/ uwieść chce książe... Pozdrawiam PR.

  • Użytkownik niezalogowany
    2016-02-04   23:30:28
    Cytuj

    Ślepy Maks napisał(a):

    Czas na Post Scriptum do mojego komentarza: Dziękuję pani Ptak za barwne, piękne i (mimo rozmaitości) pełne harmonii kostiumy. Wszystkim wykonawcom - za ich wysiłek i wrażenia, których mimo wszystko sporo mi dostarczyli. Do zobaczenia w Operze:)

  • Użytkownik niezalogowany Ślepy Maks
    Ślepy Maks 2016-02-04   10:02:23
    Cytuj

    Czas na Post Scriptum do mojego komentarza: Dziękuję pani Ptak za barwne, piękne i (mimo rozmaitości) pełne harmonii kostiumy. Wszystkim wykonawcom - za ich wysiłek i wrażenia, których mimo wszystko sporo mi dostarczyli. Do zobaczenia w Operze:)

  • Użytkownik niezalogowany Ślepy Maks
    Ślepy Maks 2016-02-04   09:58:14
    Cytuj

    Obserwuję premiery i kolejne wykonania starszych realizacji w Teatrze Wielkim w Łodzi od dłuzszego czasu. Baron Cygański sprawił, że operetka przestała mi się kojarzyć ze schodami, kankanami i piórami zatkniętymi w różnych miejscach ciała. Pełen uznania dla pana Koniny i zespołu Teatru ruszyłem więc na kolejne prezdstawienie. I właśnie to, o czym Pan tak celnie pisze, sprawiło że operetka znów będzie kojarzyć mi się z bezmyślnością i miałkością. Nie wiem, czy autorów i realizatorów, czy tych, którzy decydują o wyborze takiego repertuaru do Teatru (było nie było) Wielkiego