Porażka? Jeszcze lepiej…

Justyna Sobczyk z odwagą, pokorą i z szacunkiem porusza się na marginesie teatralnego mainstreamu, podejmując problemy i kwestie, które inni omijają szerokim łukiem. Ujawnia czułe i wstydliwe punkty ludzkiej egzystencji. Od blisko dwudziestu lat prowadzi teatr włączający, misyjny, którego spektakle przekraczają stereotypowe wyobrażenia o osobach z niepełnosprawnościami, a jednocześnie wyróżniają się wysokimi walorami artystycznymi. Tym samym działalność Teatru 21 konsekwentnie przyczynia się do zmiany sposobu myślenia o różnorodności, inności i inkluzywności, który można zaobserwować w polskim teatrze. To dzięki niej peryferia powoli stają się centrum.

W dzisiejszym świecie, w którym sukces określa człowieka, zaś porażka bywa tematem tabu, poświęcenie jej uwagi czy też zgoła uczynienie zeń tematu przedstawienia, wciąż należy do rzadkości. Głośne przyznanie się do niepowodzeń, obwieszczenie wszem i wobec historii popełnionych błędów, może zdawać się czynem wręcz heroicznym.

Teatr Komedia i Teatr 21 pokazują spektakl You can fail! Porażka show Justyny Sobczyk – pomysłodawczyni, autorki scenariusza i reżyserki. Kierują go do młodych i dorosłych widzów, którym może być znany smak przegranej. Od pierwszych chwil tworzy się spontaniczne, improwizowane przymierze między artystami (w tym aktorami Teatru 21 oraz pojawiającą się tu także Drag Queen) a oświetloną, zaangażowaną widownią. Obie strony łączą się w podobnych doświadczeniach. Coś poszło nie tak w szkole, w domu, w pracy, w mediach społecznościowych: wydarzenia potoczyły się inaczej niż tego chcieli ich uczestnicy. Poczuli się wówczas rozczarowani, odrzuceni, smutni.

Twórcy przedstawienia odwracają schemat, który lansuje otaczająca rzeczywistość. Czynią to żartobliwie, z poczuciem absurdalnego humoru, jakby na przekór obowiązującym modelom i konwencjom. Kolorowe, muzyczne show (na żywo gra i śpiewa Magda Dubrowska), które realizatorzy powołują na naszych oczach w pozornym chaosie i zabieganiu, nie ukazuje gwiazd ani celebrytów pławiących się w spektakularnych osiągnięciach i apanażach. Jego bohaterami są „przegrani”, ci którzy „odpadli” z wyścigu, nie dobiegli, „zniknęli”, o których świat zapomniał. A jednak nie wszystko okazuje się stracone – wręcz przeciwnie. Ich występy są dowodem, że mimo załamań nadal chcą i mogą tworzyć, a nawet się tymi załamaniami inspirować.

Jak to jest publicznie przyznać się do klęski? Jak to jest z nią poprzebywać? Jak to jest zaakceptować swój upadek w samotności albo też wśród i wobec ludzi? Jak to jest powiedzieć sobie: możesz przegrać i to też jest w porządku. Oddać, odpuścić, odetchnąć. A jednocześnie nie rezygnować z planów i z marzeń. Dać sobie prawo do uczuć i autentyczności ich wyrażania. Bo to one są najważniejsze.

Scenariusz, wraz z Justyną Sobczyk i Igą Gancarczyk, jak zwykle w Teatrze 21 tworzą sami aktorzy. Na opowieść składają się ich osobiste przeżycia, fragmenty biografii, wspomnienia, prawdziwe emocje, które nie tylko towarzyszyły trudnym sytuacjom w przeszłości, lecz przywołane tu i teraz ożywają na nowo w kontakcie z widzami. Każda z postaci biorących udział w szalonym talent show (prowadzonym przez Macieja Pestę i jego asystentkę Martynę Peszko) wywołana i przedstawiona wchodzi na podium, by do mikrofonu opowiedzieć o porażce – przed jurorami (Marta Stańczyk, Anna Drózd, Grzegorz Brandt) i przed widzami. Witają ją i żegnają gromkie brawa wspierającej publiczności. Nawet jeśli nie wszystkie słowa wyraźnie wybrzmią, najważniejsza jest intencja i emocja, które im towarzyszą – odczytywane są one bez trudu przez żywo reagującą i zaciekawioną widownię. Osoby (Anna Łuczak, Aleksander Orliński, Maciej Gośniowski), które dzielą się swoimi niepowodzeniami (m.in. złamane serce, bycie jedynaczką, wypadnięcie z roli albo z konkurencji), mówią o nich śmiało i otwarcie. Są pogodzone, gotowe, by iść dalej. Chętnie odpowiadają na pytania wodzireja oraz na te płynące od aktywnej widowni. Ośmieleni i zachęceni widzowie również po jakimś czasie wkraczają na scenę, by przywołać zapamiętane potknięcia.

Wrażliwość bohaterów teleturnieju i ich podatność na zranienia idą w parze z wewnętrzną siłą i stanowczością, z wiarą w moc pragnień, które zdają się rosnąć wprost proporcjonalnie do poniesionych wcześniej strat. Oceny jurorów niewiele już dla nich znaczą. Dziesięć punktów czy minus dziesięć – co za różnica… „Przegrani” poruszają się swobodnie, we własnym tempie, znajdując indywidualną ekspresję w ramach muzycznego rytmu przedstawienia, który nie ogranicza, niczego nie narzuca, daje przestrzeń wolności.

Ten spektakl to swego rodzaju komediowa instrukcja obsługi fiaska i zarazem remedium na pojawiający się kryzys.  Śmiech pozwala go oswoić, rozbroić lęk, który się przed nim pojawia, wycisnąć jak cytrynę każdy kolejny życiowy zakręt i przekuć go w nowy kształt. Zaś szczerość i bezpretensjonalność wykonawców przenoszą publiczność w inny wymiar obecności, gdzie granice między sztuką i realnością zacierają się, a u ramion wyrastają skrzydła wszystkim biorącym udział w widowisku.

04-09-2024