Lamenty nad człowiekiem z gąbki

fot. Natalia Kabanow  

Nie istnieje przepis na udane przedstawienie teatralne. Niestety! Wydawałoby się, że Pinokio we Wrocławskim Teatrze Lalek od początku skazany był na sukces. Opowieść o drewnianym chłopcu z wydłużającym się nosem to wręcz wymarzony materiał dla teatru lalek. Agata Kucińska, wspaniała aktorka i wybitna znawczyni technik animacji, to wymarzona reżyserka takiej właśnie opowieści. Wrocławski Teatr Lalek to wymarzone miejsce do inscenizacji opowieści o Pinokiu. Coś jednak poszło nie tak. Marzenia nie zawsze się spełniają.

Problematyczny okazał się już sam wybór materiału do inscenizacji. Reżyserka zdecydowała się wystawić współczesną wersję baśni, napisaną przez francuskiego dramaturga i reżysera Joëla Pommerata. W wywiadzie zamieszczonym w programie do spektaklu Kucińska sama przyznaje, że sztuka jest ostro przegadana i sporo tekstu musiała wyciąć. Rozumiem wybór reżyserki. Pommerat jest powszechnie wychwalany za przepisanie baśni językiem współczesnym, a nade wszystko za zerwanie z sentymentalną i przesłodzoną wersją disneyowską z roku 1940, która zbanalizowała wizerunek Pinokia.

Tekst Pommerata wymaga odważnych decyzji inscenizacyjnych. W stołecznym Nowym Teatrze reżyserka Anna Smolar powierzyła rolę Pinokia dwóm młodym kobietom. Wrocławscy lalkarze, zredukowani do aktorów dramatycznych, nie proponują jednak nowatorskich interpretacji „kulturowej ikony”, jak bywa nazywany Pinokio, nie inicjują błyskotliwych gier z technikami animacji. Ograniczają się do odegrania serii scenek rodzajowych.

Kolejnym problemem jest zignorowanie potencjału nowoczesnej sztuki animacji. Współczesny teatr lalek rozpoznał siłę podmiotowości i sprawczości rzeczy. Marek Waszkiel, wybitny znawca sztuki współczesnej, nie ustaje w dokumentowaniu i propagowaniu najnowszych i najbardziej wartościowych dokonań światowych artystów. W jednym z ostatnich esejów profesor Waszkiel ubolewał, że polski teatr lalek zdaje się być impregnowany na zmiany i eksperymenty artystyczne. Przedmioty we wrocławskim Pinokiu nie uzyskują ani sprawczości, ani własnego życia. Są to co najwyżej pomysłowe rekwizyty teatralne lub elementy ciekawej scenografii.

Kontrowersyjnym pomysłem było również użycie w spektaklu gąbki, zapewne pod wpływem Dudy Paivy, który niedawno wyreżyserował przedstawienie dyplomowe w Akademii Sztuk Teatralnych, gdzie Agata Kucińska jest profesorką. Gąbka w sztuce brazylijskiego lalkarza nie jest jednak nigdy tylko plastycznym rekwizytem, to substancja organiczna, z niej rodzą się najważniejsze byty teatralne Dudy Paivy, także ludzie. Przy czym gąbka pozostaje wciąż gąbką.

U Kucińskiej Pinokio, grany przez aktora, rzeźbiony jest z gąbki. Takie rozwiązanie unicestwia tragizm narodzin. W spektaklu reżyserowanym przez Pommerata Pinokio wycinany był z kloca piłą mechaniczną, a aktor krzyczał z bólu. Kucińska oswaja i łagodzi agresywne rozwiązania Pommerata. Trudno zrozumieć, dlaczego wybrała do inscenizacji tę akurat wersję baśni, a nie na przykład film Disneya?

Człowiek z gąbki prowokuje też bardzo wyraziste skojarzenia kulturowe. To oportunista, osoba bez moralnego kręgosłupa. Rozmywa się idea buntu czy wierności sobie. Taki też jest Pinokio grany przez studenta Wydziału Lalkarskiego Akademii Sztuk Teatralnych. To naiwny głupek, który daje się nabrać każdemu oszustowi, i hiperaktywny lizus, próbujący każdą osobę zadowolić. Tożsamość tej postaci jest płynna i performatywna. Pinokio z gąbki to chłopiec bez charakteru. W każdej scenie staje się sobą od nowa, bo spotyka nowe osoby. Kim jednak jest on sam? Nie wiadomo.

Premierowy spektakl dłużył się i chwilami nużył, głównie z powodu porwanego rytmu i dziur w działaniach scenicznych. Jaką funkcję miał pełnić prolog przed kurtyną? Aktorzy i aktorki po kolei prezentowali krótkie etiudy na temat „co ja tutaj robię?”. Ale tylko Anna Makowska-Kowalczyk zaproponowała ciekawą scenkę z puentą, zapowiadającą główny temat spektaklu, czyli opowieść o człowieku z gąbki.

Mam nadzieję, że spektakl okrzepnie i artyści odnajdą wewnętrzny rytm przedstawienia. Wielkim walorem wrocławskiego Pinokia jest świetna scenografia Michała Dracza. Urzekły mnie ryby pływające pod wodą i scena w brzuchu wieloryba. Dracz zaprojektował też dla aktorów pomysłowe kostiumy. Czteronożna Kamila Chruściel fruwa po scenie jako Wróżka. Umięśniony Radosław Kasiukiewicz i tykowaty Piotr Starczak śmieszą jako Oszuści i Mordercy. Anna Makowska-Kowalczyk zmienia się nie do poznania w brawurowo zagranej roli Złego Ucznia. Konrad Kujawski pęcznieje jako Sędzia.

Moje lamenty biorą się zapewne ze zbyt wygórowanych oczekiwań. Pinokio we Wrocławskim Teatrze Lalek jest solidnym i widowiskowym przedstawieniem. Podczas premierowego spektaklu dzieci żywo reagowały, a publiczność nagrodziła artystów stojącą owacją.

08-03-2023

galeria zdjęć Pinokio, reż. Agata Kucińska, Wrocławski Teatr Lalek ZOBACZ WIĘCEJ