O trudnej sztuce musicalu

#Wracamy, fot. Łukasz Giza  

Teatr Muzyczny Capitol pomimo pandemii zakończył sezon spektaklem na żywo, ale z widownią w maseczkach. Po trzech miesiącach kwarantanny, streamingów i siedzenia w domu przed ekranem komputera już samo wyjście do teatru było nie lada przeżyciem. Przed budynkiem Capitolu ustawiła się grzeczna kolejka. Należało wypełnić i podpisać cyrograf z danymi osobowymi, byliśmy też dezynfekowani płynem w aerozolu. Surowy strażnik pilnował, by nikt nie wdarł się do środka bez odpowiedniej maseczki.

Szatnia nie działała, na widowni rozsadzono nas daleko od siebie. Tradycyjna wspólnota gaworzących widzów nie mogła się w takich okolicznościach ukonstytuować. Zerkaliśmy na siebie wilkiem zza maseczek, bo każdy przecież mógł przynieść wirusa. „Drugi człowiek to piekło” – sławny cytat klasyka egzystencjalizmu nabrał nagle sensu. Ale nie do końca. Podczas spektaklu aktorzy nawiązywali zadziwiająco intymne relacje z zamaskowanymi osobami na widowni. Duża w tym zasługa Konrada Imieli, dyrektora artystycznego Capitolu i gospodarza wieczoru. Imiela inteligentnie i z dużym humorem zapowiadał kolejne przeboje z najpopularniejszych musicali wrocławskiego teatru: Mistrza i Małgorzaty, Idioty, Rat Packa, Trzech muszkieterów i Mocka.

Spektakl #Wracamy nie był nową, oryginalną premierą, ale raczej wytęsknionym spotkaniem artystów i widzów. Żaden streaming nie zastąpi obcowania z aktorami na żywo, co odnosi się szczególnie do musicalu. Zespół Capitolu znakomicie łączy talent wokalny z aktorskim. Trudno się oprzeć sile emocjonalnej ich występów. Wedle antropologów śpiew był pierwszym językiem człowieka. Pieśń porusza słuchaczy na poziomie rdzennym, źródłowym.

Artyści i podczas pandemii nie zawiedli. Zamknięci w domach nagrywali w Internecie covery własnych przebojów. W przedstawieniu #Wracamy można było zobaczyć fragmenty tych nagrań i zajrzeć aktorom nawet do kuchni, bo tam właśnie Justyna Szafran sfilmowała cover swej pieśni z Trzech muszkieterów, akompaniując sobie na garnkach i rondlach. Film bije rekordy oglądalności w sieci. Konfrontacja domowych coverów z prezentacjami na żywo nadała spektaklowi #Wracamy niepowtarzalną atmosferę. W finale cały zespół zaśpiewał Bądź obok mnie, polską wersję amerykańskiego klasyka Stand By Me. Pieśń ta, wcześniej także nagrana w prywatnych mieszkaniach i udostępniona w sieci, zadedykowana została przez artystów szpitalowi na Koszarowej.

W oczekiwaniu na jesienną premierę Capitolu, biografię Davida Bowie’ego w reżyserii Jana Klaty, proponuję raz jeszcze zerknąć do Internetu. YouTube udostępnia właśnie wyjątkowo udaną inscenizację klasycznego musicalu o enigmatycznym tytule Company. Autorem muzyki i libretta jest Stephen Sondheim, jeden z największych twórców teatru musicalowego w Stanach Zjednoczonych. Sondheim nie tylko ożywił amerykański musical, ale też radykalnie tę sztukę zrewolucjonizował. Przede wszystkim rozwinął i spopularyzował „musical konceptualny”, porównywany z wagnerowskim „dziełem totalnym”. Musical konceptualny bywa zwykle osnuty wokół kluczowego zdarzenia, ignoruje chronologię, a często także logikę narracji, ma żywą akcję, ale praktycznie pozbawiony jest fabuły. Najsławniejszym przykładem takiego właśnie musicalu jest Company.    

Sondheim skomponował Company w roku 1970. Premiera, wyreżyserowana na Broadwayu przez sławnego Harolda Prince’a, okazała się sensacją. Spektakl otrzymał trzynaście nominacji do prestiżowej nagrody Tony, a zwyciężył w aż sześciu kategoriach. Grany był 706 razy!

Początkowo musical miał tytuł Threes (Trójki). Główny bohater, nowojorczyk Robert, ma problemy ze zbudowaniem trwałej relacji z kobietą. Obchodzi właśnie trzydzieste piąte urodziny. Spotyka pięć zaprzyjaźnionych par i trzy przyjaciółki. W każdym spotkaniu pojawia się problem małżeństwa. Robert, zwany przez wszystkich Bobby, jest wciąż singlem. Rozmowy z przyjaciółmi nie zachęcają do oświadczyn. Instytucja małżeństwa ewidentnie przechodzi poważny kryzys, co kolejne sceny ujawniają z bezlitosnym humorem.

W pierwszej wersji scenariusz składał się z serii luźno powiązanych portretów nowojorczyków z klasy średniej. Na początku lat dziewięćdziesiątych Sondheim uwspółcześnił jednak libretto i przebudował role. Przede wszystkim pogłębił postać głównego bohatera. Bobby, przezroczysty przystojniak bez właściwości, nie traci męskiego uroku, ale zyskuje ciekawszą i bardziej złożoną osobowość. Spektakl o kryzysie małżeństwa wzbogaca się o intrygujące i wciąż aktualne studium samotności w wielkim mieście. Takie poprawione libretto szkocki reżyser John Doyle wystawił na Broadwayu w 2006 roku. Company znowu otrzymało nagrodę Tony, tym razem za „najlepsze wznowienie”.

Doyle wpadł na genialny pomysł. Obsadził w spektaklu wyłącznie aktorów grających na instrumentach. Nie ma w tym przedstawieniu dodatkowej orkiestry czy ścieżki dźwiękowej. Raúl Esparza jako Bobby przygrywa sobie na fortepianie i perkusji. Sławna aktorka broadwayowska Barbara Walsh jako sarkastyczna Joanne, seksualny wamp i wielokrotna rozwódka, gra na dzwonkach, a fenomenalna Heather Laws w roli Amy swobodnie zmienia francuski róg na trąbkę i flet. Sondheim napisał dla neurotyczki Amy najbardziej brawurową pieśń w całym musicalu. Dziewczyna z szybkością karabinu maszynowego wyśpiewuje powody, dla których „nie może dzisiaj wyjść za mąż”, choć Paul, jej narzeczony, to osobnik wyjątkowo tolerancyjny i wyrozumiały. Większość aktorów potrafi grać na kilku instrumentach: kontrabasie, saksofonie, oboju, skrzypcach, gitarze, fortepianie.

Zdarzeniem, które integruje konceptualny musical Company, jest przyjęcie urodzinowe na cześć Bobby’ego. Reżyser umieścił cały zespół we wspólnej przestrzeni, zaaranżowanej na bogate wnętrze z dobrze zaopatrzonym barkiem. W wielu pieśniach artyści grają równocześnie na instrumentach. Wielkie wrażenie robi chór trzech pań przygrywających sobie na saksofonach. Kiedy tylko aktorzy rozpoczynają dialog, w innym miejscu sceny akcja błyskawicznie przenosi się do kolejnego mieszkania. Bobby najczęściej pozostaje w centrum rozmów i konfliktów, niekiedy nawet wspina się na szklany stolik pośrodku sceny, wyznaczając kompozycyjną oś całej przestrzeni. Obrazy sceniczne są w tej inscenizacji precyzyjnie konstruowane. Wszyscy aktorzy mają na sobie eleganckie ubrania, jak przystało na gości nowojorskiego przyjęcia urodzinowego.

Amerykanie zachwycają profesją. Błyskotliwe dialogi, pełne cierpkiego humoru, grane są naturalnie jak w najlepszym filmie hollywoodzkim z połowy XX wieku. Songi porywają ładunkiem emocjonalnym. Na instrumentach – przynajmniej niektórzy – grają jak regularni członkowie orkiestry. Matt Castle w roli Petera, absolwenta prestiżowej uczelni niepublicznej, krąży po scenie ze swoim wielkim kontrabasem, przystając niekiedy przy fortepianie. Angel Desai jako Marty, przyjaciółka Bobby’ego opętana przez Nowy Jork, wymiata na skrzypcach i saksofonie altowym. 

W czasach Internetu i pandemii relacje między ludźmi uległy dewastacji. Plaga rozwodów i niedojrzałych związków partnerskich sprawia, że Company zyskuje w XXI wieku nowe sensy, trafnie diagnozując społeczeństwo globalne. Bolesne, inteligentne studium rozpadu instytucji małżeństwa porusza dziś może nawet bardziej niż przed półwieczem, a bezlitosna wiwisekcja stanu kawalerskiego zadziwia trafnością rozpoznania choroby cywilizacyjnej.

Kiedy w finale Bobby śpiewa ostatni song o znamiennym tytule Being Alive (Żywym być), przyjaciele podpowiadają mu: „chciej czegoś”, „chciej czegoś”, a alkoholik Harry poucza: „Masz tak wiele powodów, by nie być z kimś, ale Robercie, nie masz żadnego powodu, by być samotnym”. Ostatnia zwrotka pieśni kończy się jednak złowieszczo: „samotny znaczy samotny, a nie żywy”. W zaskakującym zakończeniu spektaklu okazuje się, że Bobby nie dotarł na własne surprise party, przyjęcie niespodziankę, i goście po dwóch godzinach czekania rozchodzą się do domów…

Polecam gorąco ten spektakl. Można go wciąż zobaczyć pod linkiem: Company, reż. John Doyle

01-07-2020

galeria zdjęć #Wracamy, reż. Konrad Imiela, Teatr Muzyczny Capitol ZOBACZ WIĘCEJ