Wariacje Czechowowskie

Fot. Marta Filipczyk  

Maciej Prusak, zwany „Maćko”, to wszechstronnie utalentowany artysta teatru. Jako mim debiutował w Teatrze Pantomimy Henryka Tomaszewskiego. Jest wybitnym choreografem i specem od ruchu scenicznego. Na stałe współpracuje z Janem Klatą. Ostatnio przy Do Damaszku w Krakowie i Termopilach polskich we Wrocławiu.

Cztery lata temu Barbara Wysocka ujawniła aktorskie talenty Prusaka podczas prac nad rewelacyjnym Kasparem we Wrocławskim Teatrze Współczesnym. Zachęcony sukcesem Maćko sam siebie wyreżyserował w autorskim przedstawieniu Klaus der Grosse, znakomicie przyjętym i uhonorowanym nagrodą Grand Prix Nurtu Off podczas Przeglądu Piosenki Aktorskiej we Wrocławiu. Błyskotliwy scenariusz tego spektaklu napisała Marta Giergielewicz. Teraz zdolna para powraca z nowym, równie intrygującym projektem artystycznym Ojcowie.

Przedsięwzięcie to łączy bardzo odważnie, a chwilami wręcz nowatorsko, trzy sztuki: taniec, teatr i film. Bezpośrednią inspiracją do pracy nad projektem był tekst Giergielewicz. Młoda autorka, zafascynowana Czechowem i filmami Woody Allena, stworzyła inteligentny, iskrzący poczuciem humoru portret artystów podczas pracy nad inscenizacją dramatu klasycznego. Piotr Łukaszczyk wciela się w reżysera, dramaturga i choreografa, Prusak gra aktora. Trzecia performerka, Patrycja Hefczyńska w roli didżejki, prowadzi fascynujący dialog muzyczny z akcją sceniczną. Giergielewicz zaproponowała performerom bardzo inspirujący zabieg formalny. Do spektaklu wprowadziła narrację z offu, nadając działaniom scenicznym – jak często w filmach Allena – szczególne napięcie. Narracja ta czytana jest na żywo przez malowniczego Tomasza Maśląkowskiego. Komentarz słowny tworzy zaskakujące ramy dla działań aktorów, pozostających często przez długie chwile niemal w bezruchu. Konfrontacje reżysera Łukaszczyka z aktorem Prusakiem nabierają wówczas zadziwiającej głębi. Jak w dobrym filmie psychologicznym, drobne ruchy mięśni twarzy czy palców sygnalizują skrajne emocje.

Choreografia przedstawienia, bardzo precyzyjna, utkana została z banalnych, codziennych zachowań, niekiedy zapętlanych w niekończące się powtórzenia. W tym spektaklu wszelkie czynności życiowe, jak czekanie czy robienie herbaty, przeradzają się w swoisty balet. Prusak, komponując tak niezwykły i delikatny ruch sceniczny, zdaje się sygnalizować, że każdy człowiek jest tancerzem, że wszystko jest tańcem. Ten antropologiczny wymiar projektu Ojcowie zafascynował mnie szczególnie. Wiele nowych badań naukowych wskazuje na fundamentalną rolę rytmu w narodzinach dwunożnego człowieka. Większość naszych życiowych zachowań jest silnie zrytmizowana: jedzenie, oddychanie, spanie, mówienie, bieg, chodzenie, miłość fizyczna etc. Uczeni od dawna próbują zidentyfikować generator rytmów w rdzeniu kręgowym lub mózgu człowieka. W tym kontekście Ojcowie to projekt źródłowy. Przywraca cielesność współczesnemu człowiekowi, uwikłanemu w rzeczywistości wirtualne i konstrukty umysłu.

Prusak, komponując tak niezwykły i delikatny ruch sceniczny, zdaje się sygnalizować, że każdy człowiek jest tancerzem, że wszystko jest tańcem.Przedstawienie Giergielewicz i Prusaka ma silny wymiar zmysłowy. Aktorzy niemal dotykają nas swoją fizycznością. Amerykańska kognitywistka Viki McCabe w książce Coming to Our Senses: Perceiving Complexity to Avoid Catastrophes, wydanej w marcu 2014 przez Oxford University Press, zwróciła uwagę, że modele świata produkowane przez nasz umysł upraszczają i fałszują rzeczywistość. Uczona postuluje powrót do zmysłów. Neuronauka, wbrew sceptykom, dowodzi, że mamy bezpośredni dostęp do rzeczywistości na poziomie neuronów. Rozumiemy świat, w którym mieszkamy, na długo zanim nasz mózg wytworzy spójną reprezentację tego świata, zresztą zwykle strywializowaną przez nasze aktualne potrzeby czy ideologie. Taniec umożliwia bezpośredni dostęp do struktury rzeczywistości w całej jej złożoności. Pełni też funkcje terapeutyczne. Stymuluje regenerację neuronów w mózgu. Ukazanie „taneczności” życia codziennego w performansie Ojcowie wydało mi się intrygująco spójne z najnowszymi badaniami naukowymi.

Skromni, ascetyczni wręcz Ojcowie to ważkie dokonanie artystyczne. Wszystkie elementy tego projektu są bardzo udane: pomysłowy scenariusz, rewelacyjna choreografia, znakomite aktorstwo i precyzyjnie dobrana muzyka. Błyskotliwy humor nadaje narracji lekkości. Świetnie się to ogląda. Wiele scen to zabawne wariacje na temat klasyków. Aktorzy brawurowo cytują legendarny taniec z filmu Salto Tadeusza Konwickiego. Równie przebojowo tańczą country. Wszystko to w ramach prac nad inscenizacją dramatu Czechowa. W przedstawieniu tym jednak tekst klasyka zostaje zdekonstruowany i zredukowany do ciszy. Wedle apokryficznej legendy wielki reżyser Konstanty Stanisławski podczas wystawień sztuk Czechowa kazał aktorom grać nie słowa, a pauzy pomiędzy wyrazami, żeby wyrazić osławione podteksty. Zatrzymania akcji Ojców rzeczywiście umożliwiają artystom ujawnienie podwójnych sensów działań i słów. Żart z Czechowa staje się skutecznym środkiem wyrazu. Twórcy spektaklu programowo utrudniają łatwe interpretacje.

Projekt Ojcowie powstał na zamówienie Festiwalu Mandala. Oglądałem przedstawienie w zgrzebnej salce Centrum Inicjatyw Artystycznych przy ulicy Tęczowej we Wrocławiu. Miejsce to, przypominając nowojorskie lofty w latach 40. ubiegłego stulecia, współtworzy wyjątkowy klimat spektaklu. W podobnych warunkach amerykański tancerz Merce Cunningham i kompozytor John Cage tworzyli niegdyś ascetyczne performanse, które zrewolucjonizowały sztukę współczesną. Życzę Maćkowi Prusakowi i Marcie Giergielewicz podobnej kariery.

4-07-2014

galeria zdjęć Ojcowie, Centrum Inicjatyw Artystycznych we Wrocławiu ZOBACZ WIĘCEJ