Wegański jogurt

Biblia, Rdz 12-25, reż. Michał Zadara, Nowy Teatr w Warszawie

Uwaga – dostojny tytuł Biblia na plakatach Nowego Teatru to zmyłka. Kto spodziewał się, że po wrocławskim wystawieniu Dziadów bez skrótów Michał Zadara stworzy równie monumentalną inscenizację Księgi Rodzaju, ten się rozczaruje. Druga część jego biblijnego projektu to w istocie adresowane do najmłodszych… słuchowisko.

W małej sali Nowego Teatru stoi szary namiot z podziurawionym gdzieniegdzie sklepieniem. Siadając pod nim, mamy chwilę, by pomyśleć o tej prostej przestrzeni, która skonstruowana jest, jak w wielu produkcjach dla najnajów (choć Zadara dedykuje swój spektakl nieco starszej widowni), bez podziału na scenę i widownię, z wygodnymi poduchami porozrzucanymi na podłodze. Myślimy więc, dorośli, wyprzedzając intencje reżysera: sklepienie namiotu to niebo, a przez dziury będzie mówił i działał Bóg. Młodzi widzowie tymczasem rozsiadają się wygodnie na miękkich poduchach. Przed rozpoczęciem spektaklu beztrosko przeglądają jeszcze porozrzucane kolorowanki z rysunkami osłów i palenisk. Gdy zgaśnie światło, niemal wszyscy się położą.

W poprzedniej części biblijnego projektu, na przekór rozmachowi historii Genesis, reżyser postanowił przedstawić ją w mikroskali. Opowiadając w formie interaktywnego spektaklu-warsztatu plastycznego o stworzeniu świata przez Boga, Zadara opowiedział de facto o teatralnym cudzie stworzenia, o tym, że dzięki sile wyobraźni każdy może wykreować swój własny świat. Kluczową rolę powierzył zaś dwunastoletniej dziewczynie: Julii Juszkiewicz, która zagrała Boga. Tym razem demiurgiem opowieści (choć już nie Bogiem) jest także dziecko – kilka lat młodsza od Julii Maja Amsterdamska, która w poprzednim spektaklu zagrała rolę Węża. Dziewczynka siada w centrum przestrzeni przy dwóch głośnikach i gramofonie. Jej rolą będzie nastawianie kolejnych winylowych płyt z głosem narratora, ale i komentowanie kluczowych momentów słuchowiska.

Z głośnika rozlega się głos Michała Zadary, który, jak szybko się orientujemy, chyba nie tyle czyta napisany wcześniej tekst, co raczej improwizuje starotestamentową historię skupioną wokół dziejów Ambrahama, ale i zniszczenia Sodomy i Gomory. Wszystkich widzów – młodych i dorosłych – reżyser i zarazem narrator stawia w sytuacji dzieci, którym rodzic na gorąco opowiada biblijne przypowieści – bazując po prostu na ich znajomości i wspomagając się niekiedy własną wyobraźnią. Mówi więc językiem bardzo potocznym, nie sili się na literackość stylu czy aktorską poprawność dykcji. Kiedy wypowiada kwestie kolejnych bohaterów, zmienia głos na tubalny bądź piskliwy (zarezerwowany dla postaci kobiecych), co czasem daje nieoczekiwany komiczny efekt.

Przypowieściom opowiedzianym słowami Zadary towarzyszą nastrojowe partie fortepianowe skomponowane przez Jana Duszyńskiego czy efekty dźwiękowe (gdy na przykład przenosimy się do Sodomy, słyszymy dyskotekowy beat), wzbogacają je także projekcje wyświetlane na sklepieniu namiotu. Często oglądamy tu ugwieżdżone pustynne niebo, zaś gdy w akcji pojawia się Bóg-Elohim, widzimy czarną sylwetkę mężczyzny na błękitnym tle. Zadara podkreśla tu tajemniczość natury Boga, który nagle wkracza w życie człowieka, wystawiając go na próbę i nieustannie doświadczając. Jednocześnie nie chce wprowadzać nas głęboko w duchowy wymiar kolejnych przypowieści. Wydaje się, że bardziej interesuje go na przykład etyczny wymiar postawy Abrahama czy też kwestia słuszności ukarania mieszkańców Sodomy i Gomory. Zadara kładzie w końcu nacisk na sam gest opowiadania historii, pytając przede wszystkim o nasze „biblijne inicjacje” – w jakich okolicznościach miały miejsce, czym dla nas były, co w nas uruchamiały? Ten wymiar podkreśla obecność dziewczynki, która ze zdziwieniem komentuje historię ofiary Abrahama: „Dlaczego Bóg kazał Abrahamowi zabić swojego syna?”. I z tym zdziwieniem nas zostawia.

Jednocześnie w tej świeckiej lekturze Biblii wiele jest autorskich dygresji, które odciągają uwagę od właściwej akcji, pozwalając słuchaczom złapać oddech – taki zabieg często też stosują rodzice opowiadający bajki swoim dzieciom. Niezwykle trudną do pojęcia historię ofiarowania Izaaka, której zrozumienie na przestrzeni wieków sprawiało wiele kłopotów teologom i filozofom, Zadara puentuje w rozbrajający sposób. Po powrocie do domu cała rodzina Abrahama zasiada do posiłku złożonego z pity, hummusu i… wegańskiego jogurtu.

Słuchowisko Zadary obnaża przede wszystkim trudności, jakie mamy z mówieniem o transcendencji. Pokazuje, że opowiadając Biblię, dorośli przekazują dzieciom istotną część naszego kulturowego DNA, ale gdy przychodzi im zmierzyć się z najtrudniejszymi pytaniami dotyczącymi natury Boga, uciekają w dygresje, w słowny komizm, lub urywają wątek. Łatwo markować w ten sposób własną bezradność, wątpliwości czy nawet niewiarę. Jednocześnie w spektaklu Nowego Teatru głos narratora zapośredniczony jest przez gramofon, co dodatkowo chroni go przed najtrudniejszym – spontanicznymi pytaniami dzieci, które zwykle wykolejają dorosłych z dobrego samopoczucia i utrudniają gładkie prześlizgnięcie się przez skomplikowane sensy historii.

W centrum drugiej części biblijnego projektu Zadary jest więc nie tyle sama historia Abrahama, co raczej metaportret dorosłego opowiadającego tę historię. To chyba najciekawsze, co wynika z tego godzinnego słuchowiska, które dla młodych odbierających jednak przede wszystkim samą opowieść i jej formę może być nieco rozczarowujące. Szkoda, że – inaczej, niż w poprzedniej części – Zadara ustawił młodych widzów w roli biernych słuchaczy i nie znalazł sposobu, by ich uaktywnić, choćby poprzez umożliwienie im stawiania pytań. Ciekawe, co by wynikło z takiej konfrontacji.

20-12-2017

galeria zdjęć Biblia, Rdz 12-25, reż. Michał Zadara, Nowy Teatr w Warszawie ZOBACZ WIĘCEJ