Ciocia z Ameryki

Proj. Hardziej Studio  

María Irene Fornés (1930-2018) napisała ponad czterdzieści sztuk teatralnych. W Stanach Zjednoczonych uchodzi za klasyczną autorkę teatru eksperymentalnego. Krytycy przyznali Maríi Fornés wiele prestiżowych nagród teatralnych, ale inscenizacje jej tekstów nigdy nie zdobyły dużej popularności. Na Broadwayu sztuki tej autorki nie były grane. Kiedy w roku 1966 sławny reżyser i choreograf Jerome Robbins próbował na Broadwayu wystawić The Office, Fornés odebrała mu egzemplarz dramatu, twierdząc, że nie zrozumiał jej wizji. Miała charakter!

Podobno zaczęła pisać sztuki pod wpływem Becketta. Paryska prapremiera Czekając na Godota zmieniła jej życie. Słowa nie rozumiała po francusku, ale spektakl porwał ją rytmem i choreografią gry aktorskiej. Urodziła się na Kubie, co zapewne pogłębiło jej odbiór dramatu. Na wyspie dyktatura pułkownika Batisty już wkrótce miała się przemienić w terror Fidela Castro.  

W roku 1983 Fornés napisała i sama wyreżyserowała sztukę Mud (Błoto). Krótka jednoaktówka składa się z kilkunastu scen/obrazów. Główna bohaterka, ambitna i pracowita Mae, zmaga się z dwoma mężczyznami. Przyrodni brat, analfabeta Lloyd, gwałci ją i poniża, choć to ona go utrzymuje i karmi. Nowy kochanek Henry kradnie jej pieniądze. Wszyscy troje żyją w jednej izbie. Kiedy Mae decyduje się opuścić toksyczny trójkąt, Lloyd strzela do niej z karabinu. Kobieta może być wolna tylko jako trup. Błoto!

Kalifornijska prapremiera Błota sprowokowała bardzo różne interpretacje sztuki. Niektórzy uznali Błoto za manifest feministyczny i pieśń o zniewoleniu kobiety. Inni doszukiwali się w prostej akcji nawiązań do teatru absurdu. Jeszcze inni dopatrzyli się w postaciach sztuki rednecków czy hillbillies z Midwestu i Południa, a nawet amerykańskich pionierów.  

W roku 2008 sztukę wystawiła w San Francisco Paige Roberts, amerykańska aktorka i reżyserka, współzałożycielka teatru Cutting Ball. Pod wrażeniem przedstawień, które widziała rok wcześniej na Festiwalu Dialog we Wrocławiu, Roberts postanowiła wystawić właśnie Błoto. Takie spektakle jak Rewizor z Jekaterynburga na Uralu czy Giselle z Dublina uzmysłowiły jej człowieczy wymiar teatru. Postanowiła skupić się w swej pracy na ludziach i ich trudnych relacjach. Błoto świetnie się do tego nadawało.

Nie widziałem tego spektaklu. W Internecie znalazłem kilka pochlebnych, choć też raczej wyważonych recenzji. Entuzjazmu krytyczek czy krytyków Błoto nie wywołało.

Po piętnastu latach Paige Roberts powróciła do Wrocławia i postanowiła wystawić raz jeszcze Błoto w zaprzyjaźnionym Instytucie im. Jerzego Grotowskiego. Tym razem w przekładzie na język polski. To przedstawienie widziałem. Niestety.

Po brytyjskich brutalistach María Irene Fornés wydaje się dziś nudną ciotką z Ameryki. Tekst lepiej brzmi po angielsku. Spotykałem takie postaci podczas podróży po Stanach, najczęściej na południu, w Georgii. Znakomicie rapują o nich ostatnio Baby Keem i Kendrick Lamar w utworze Hillbillies. Współcześni „pionierzy” nie przypominają jednak postaci ze starych fotografii. Jeżdżą lamborghini.

Paige Roberts okazała się całkiem bezradna wobec Błota. Pewnie mało słucha rapu. Odważna interpretacja mogła tekst uratować. Sądząc po fotografiach, amerykańska reżyserka po prostu powtórzyła swoją inscenizację sprzed piętnastu lat. Nie dostrzegła rewolucji informatycznej i głębokich przemian w świecie: inwazji Putina i szaleństw Trumpa. Nie usytuowała sztuki w rzeczywistości współczesnej. Nie potrafiła nawet przełożyć dramatu na współczesną Polskę, wibrującą od konfliktów i sporów. Aktorzy nieporadnie udawali Amerykanów. W scenografii dominowały flagi Stanów Zjednoczonych.

Wrocław odwiedziły ciocie z Ameryki, ale tym razem żadnych prezentów nie przywiozły. Przykro.

04-10-2023