Kinomural na cmentarzu

fot. Łukasz Giza  

Teatr to cmentarz, po którym wałęsają się niespokojne duchy postaci wymyślonych pięć wieków temu przez Szekspira. Spokoju nigdy nie zaznają, bo wciąż ożywia je jakaś reżyserka czy reżyser. Szekspir na wieczną zgubę swoich bohaterów napisał zbyt dobre sztuki teatralne. Muszą więc zakochiwać się ciągle w tych samych osobach i mordować nawzajem, choć z góry znają zakończenie. Piekło!

Takie „głębokie” refleksje nawiedzały mnie podczas oglądania Romea i Julii we wrocławskim Capitolu. Reżyser Jan Klata zaproponował kolejną intrygującą i radykalną interpretację klasyki. Werona to cmentarz opanowany przez mafie, jak wysypiska śmieci w Neapolu. Cmentarne mafie nie handlują jednak zwłokami jak nasi „łowcy skór”. To mafie kostiumowe. Weronę-cmentarz opanowały dwa skłócone domy mody, Capuletti i Montecchi.

Scenograf Mirek Kaczmarek pokrył zatem scenę nagrobkami, a aktorów odział we wspaniałe kostiumy. Spektakl rozpoczyna się od rewii haute couture na cmentarzu. Kostiumy zdecydowanie ożywiają duchy postaci, które pięknie i z wdziękiem przemykają pomiędzy nagrobkami, choć trudno odgadnąć, co właściwie ta rewia mody na cmentarzu miałaby znaczyć.  

Przez trzy godziny przedstawienia trzeba patrzeć na cmentarz z grobami, bo scenografia się nie zmienia. W drugiej części na linach zjeżdżają kolejne nagrobki, z tą różnicą, że wiszą do góry nogami. Na te wiszące płyty nagrobne najpierw wyświetlano oblicza maszkaronów, ale kiedy w finale spektaklu pojawiły się na nich twarze głównych aktorów i aktorek Capitolu, poczułem się nieswojo.

Aktorki i aktorzy biegają i skaczą pomiędzy grobowymi pomnikami, jakby to były neutralne dekoracje. Czasem przysiądą na płycie nagrobnej, czasem się oprą o krzyż. A przecież grób to miejsce poważne, wrota do innego świata. Banalizowanie fałszuje rzeczywistość, bo unicestwia sensy, nie prowadzi do oswajania śmierci, ale raczej wywołuje rozpacz. Mnie spektakl wprowadził w depresję. W Capitolu z przerażeniem doświadczałem prześwitu nicości.

Rozpoznałem też u siebie objawy przebodźcowania. Moje oczy atakowane były obrazami wyświetlanymi bez przerwy na wielkich ekranach w tyle sceny. Intensywne animacje zmieniały się nieustająco w rytm pulsującej muzyki. W animacjach, podobnie jak w muzyce, cytaty goniły cytaty. Mój mózg nie był w stanie procesować dostarczanych informacji. Miałem wrażenie, że Natan Berkowicz do tworzenia wibrujących obrazów użył sztucznej inteligencji. Ludzki mózg nie jest tak szybki.

Jan Klata pociął tekst, wykreślił niektóre osoby dramatu i wykastrował sztukę z humoru. U Szekspira dwa pierwsze akty Romea i Julii mają charakter wybitnie komediowy, ale nie we Wrocławiu. Przede wszystkim jednak Klata zamienił tragedię w musical. Aktorzy w pięknych kostiumach przystają co jakiś czas między nagrobkami, żeby zaśpiewać pieśń skomponowaną przez młodego artystę o pseudonimie Endy Yden. Muzyka grana jest na żywo przez zespół umieszczony w fosie orkiestrowej przed sceną, niczym w operze, co skutecznie oddala i dystansuje publiczność od postaci scenicznych. Nużący patos niektórych kompozycji i przydługie introdukcje do pieśni również nie sprzyjają immersyjności spektaklu.

Aktorki i aktorzy odgrywają w tym przedsięwzięciu role drugorzędne. „KinoMural na cmentarzu!” – taki komentarz podsłuchałem w przerwie. Światła na scenie bywały często przygaszane, żeby lepiej eksponować animacje. Długo nie mogłem się zorientować, kto gra Romea, a siedziałem w pierwszym rzędzie. Aktor błąkał się w półmroku przesłonięty nagrobkami. Wiele scene rozgrywało się też w tyle. Chóry w ogóle nie były widoczne, śpiewały z offu. Chwilami miałem wrażenie, że muzyka była podporządkowana animacjom, nie aktorom.

Romeo i Julia to chyba najsławniejsza sztuka o miłości. Pewnie dlatego Klata w dwóch najbardziej uwielbianych scenach miłosnych poskromił animacje. W scenie balkonowej Julia i Romeo ukryli się za płytą nagrobną w tyle sceny, a dwie kamery transmitowały ich powiększone twarze na olbrzymi ekran. Piękne oblicze Klaudii Waszak przywoływało twarze kobiet z obrazów Vermeera. W scenie seksu kochankowie położyli się pośród kwiatów, a kamera kręciła ich od góry. W obu przypadkach technika podporządkowana została osobom na scenie ze znakomitym skutkiem. Szkoda, że stało się to tylko w dwóch scenach. Może zabrakło czasu…

Wielu krytyków uznaje Julię za jedną z najciekawszych ról kobiecych w bogatym dorobku Szekspira. Klaudia Waszak znakomicie wydobyła skomplikowany charakter tej postaci. Jej Julia to kreacja wybitna, wielowymiarowa, wymykająca się łatwym definicjom. W niektórych scenach ma czternaście lat, jak Julia u Szekspira, w innych bywa namiętną kochanką. Manipuluje rodzicami jak współczesne nastolatki. Kiedy trzeba, jest wzorową córeczką apodyktycznego tatusia, a kiedy może, przemienia się w nowoczesną buntowniczkę. Do tego wszystkiego świetnie śpiewa.

Capuletti, czyli Ojciec Julii, to capo di tutti capi. Jego mafia zażarcie walczy o dominację na cmentarzu. W tej roli znakomity Cezi Studniak. Sekunduje mu hiperdramatyczna żona, czyli fenomenalna jak zawsze Justyna Szafran.

Najciekawszą i najbardziej oryginalną rolę w spektaklu Klaty zbudował Konrad Imiela, dyrektor Capitolu. Jego Ojciec Laurenty to kluczowa postać w inscenizacji. Wytwarza tajemnicze mikstury z roślin. Łączy go perwersyjna relacja z usługującym mu Bratem Janem. W tej roli malowniczy Krzysztof Suszek. Sadomasochistyczna gra pomiędzy kontrowersyjnymi zakonnikami doprowadzi do śmierci kochanków. To nie aptekarz, jak u Szekspira, ale Brat Jan przekaże Romeowi truciznę zamiast listu od Ojca Laurentego.

Imiela w kostiumie czarnoksiężnika zdaje się zarządzać mrocznymi mocami. Mieszka w przyczepie, jak bohater kultowego serialu Breaking Bad. Potrafi sprawnie zahipnotyzować Julię. I co najważniejsze: sceny Imieli rozgrywane są z przodu i w pełnym świetle. W finale czarnoksiężnik traci jednak kontrolę nad własną intrygą. Obaj zakonnicy nie dają najlepszego świadectwa instytucji Kościoła.  

Mateusz Kieraś brawurowo i z dużym humorem wytańczył i wyśpiewał Parysa. Ta rola rzadko bywa grana w teatrze z taką fantazją i energią. Świetnie zadebiutował w Capitolu student Akademii Teatralnej, Hugo Tarres, jeden z laureatów ostatniego PPA. Zagrał Merkucja, porywczego młodzieńca, o którym podobno Szekspir powiedział, że musiał go uśmiercić z troski o własne życie. Utalentowany Tarres zmierzył się z tym niezwykłym bohaterem koncertowo.

Najbardziej emocjonalną rolę w przedstawieniu zaproponował Jan Kowalewski. Jego Romeo długo snuł się po cmentarzu półprzytomny jak współczesna ofiara fentanylu na ulicach Philadelphii czy San Francisco. Mimo to Kowalewski stworzył poruszający portret nastolatka w trudnym okresie dojrzewania.

Romeo przez cały spektakl błąka się między nagrobkami w poszukiwaniu sensu egzystencji, zakochany we własnym cierpieniu, zupełnie bezbronny wobec erupcji swoich emocji. Szekspir już pięć wieków przed powstaniem neuronauki wiedział, że w mózgu najpóźniej rozwija się kora przedczołowa, powstrzymująca nagłe impulsy.
 
Justyna Woźniak we wspaniałym kostiumie zachwyciła mnie arią o duchach, choć pojęcia nie mam, kim była w spektaklu. Dopiero na fotografiach mogłem docenić jej zjawiskowy kostium i makijaż. Swoją drogą to ciekawe, dlaczego Klata i Kaczmarek ubrali aktorki i aktorów w bogate kostiumy, których publiczność nie mogła podziwiać, bo nie było ich widać z widowni. Osobna rewia haute couture w pełnym świetle mogłaby być cennym dopełnieniem tego przedstawienia.

Ewa Szlempo-Kruszyńska po raz kolejny dała popis swych niezwykłych talentów muzycznych i aktorskich w roli Rozaliny, bogini seksu, która przed Julią rozpaliła żądzę i wyobraźnię Romea. Emose Uhunmwangho w spektakularnym kostiumie posągu Ducha Werony rozpoczęła przedstawienie potężną pieśnią, jakby inicjowała czarną mszę.  

Harce na cmentarzu to może i prowokacyjna idea, ale w praktyce teatralnej sprawdzają się marnie. KinoMural Klaty, Kaczmarka i Berkowicza nie przemienił się w porywający spektakl teatralny. Technologia i nagrobki zmarginalizowały żywych ludzi na scenie.

09-10-2024

galeria zdjęć Romeo i Julia, reż. Jan Klata, Teatr Muzyczny Capitol we Wrocławiu ZOBACZ WIĘCEJ