Sex trouble

 

Zanim na nowo otwarto w lutym teatry w reżimie sanitarnym Grupa Performatywna Chłopaki, która narodziła się niedawno z projektu zainicjowanego przez Stowarzyszenie Pedagogów Teatru, udostępniła poprzez platformę Zoom spektakl Chcieliśmy porozmawiać o męskości, a zostaliśmy przyjaciółmi. Miał on charakter warsztatowy, powstawał procesualnie i był częścią koordynowanego przez Stowarzyszenie Pedagogów Teatru projektu „Męskość jako eksperyment – spektakl o relacjach”, wspieranego przez Miasto Stołeczne Warszawa. Spektakl poprzedzony był rozmowami o męskości, udostępnianymi na fanpage’u Grupy i firmowany przez Stół Powszechny.

Przedstawienie było pracą zespołową. Współtworzyli je w przeważającej mierze teatralni amatorzy, ale przede wszystkim, jak sugeruje sam tytuł, przyjaciele, ludzie dzielący wspólną wizję świata, wierzący w możliwość oddolnej zmiany, znający się zapewne z poprzednich projektów Stowarzyszenia Pedagogów Teatru czy Strefy WolnoSłowej. Powołanie Grupy Performatywnej Chłopaki i przygotowanie spektaklu było też próbą upomnienia się o męski (czy może raczej chłopięcy?) krąg wsparcia, analogicznie do bardzo popularnych kręgów kobiet. Ciałem w ruchu i słowem uczestnicy procesu opowiedzieli o tym, co ich łączy w sensie podstawowym i biologicznym – płci – resztę teatralnych środków ograniczając do minimum. Zagrali właściwie w pustej przestrzeni, pozostawiając jedynie śladowy element kostiumu – różnokolorowe T-shirty.

Mimo że z „kryzysem męskości” kultura boryka się nie od dziś, to wciąż budzi on wiele emocji i dyskusji. Jest warta zapoznania pokaźna literatura naukowa na ten temat, są również przekazy tabloidów czy zajadłej prawicowej publicystyki, która w postrzeganiu płci jako „continuum o zmiennym natężeniu cech” (Tokarczuk) widzi zaczątek wojny ideologicznej. Są też replikowane nieświadomie wzorce rodzinne i społeczne. Ten ostatni obszar wzięła na warsztat Grupa Performatywna Chłopaki, polemizując przede wszystkim z krytycznym rozumieniem słabości męskiego podmiotu. Słabość może być siłą, bo pozwala na pracę nad sobą i przełamywanie schematów, przekonują nas Chłopaki, opowiadając osobiste historie i przepracowując własne traumy.

Szczęśliwie twórcy nie wikłają się w naukowe dyskursy i proponują widowisko raczej dowcipne, niepozbawione chłopięcej dezynwoltury, ale też brzemienne w momenty serio. Spektakl zbudowany jest tak, że każdy z performerów ma swoją autorską i osobistą wypowiedź na temat swojego sex trouble, przyjmując na chwilę rolę przewodnika chóru. Reszta aktorów – czyli chór – mu odpowiada, spiera się, przytakuje, wspiera lub odrzuca.

Otóż, jak powszechnie wiadomo, kłopoty mężczyzny zaczynają się w dzieciństwie. Pierwszy performer mówi o wyśrubowanych oczekiwaniach, jakie miała wobec niego rodzina i jakim zawsze trudno było mu sprostać. Kolejny relacjonuje opresyjne zasady wdrażane przez nauczyciela PO. W pamięć zapadają szczególnie dwa monologi: poetycka wypowiedź homoseksualisty, który recytuje, a właściwie wykrzykuje list do ojca nieakceptującego jego orientacji i odmawiającego mu rodzicielskiej miłości oraz wspomnienie stosunku z dziewczyną, być może pierwszego razu, po którym obiecywano sobie wiele, a który skończył się za szybko. W innych wystąpieniach artykułowane są pretensje do matki, chociaż relacje z nią mają znacznie więcej czułości i wdzięczności niż te z ojcem. A jeśli o matce, to i o kobietach, a zatem i o Strajku Kobiet – w ekranie widzimy reportaż filmowy i zbliżenie na uczestniczkę Strajku wykrzykującą hasło: „Mężczyzna to feminatyw”. Kolejne działania są bardziej intermedialne – najpierw „lekcja ironii”, gdy każdy z uczestników żartuje bez pardonu z wybranego kolegi, ucząc siebie (i widza) wyrażania ironii w bezpieczny i nieprzemocowy sposób, a potem festiwal autokompromitacji, czyli aktorzy drwią z samych siebie, zachęcając do tego również widzów, dotychczas schowanych w domach przed ekranami komputerów. Na koniec mocne wyznanie mężczyzny, który jako dziecko regularnie dostawał „wpierdol” od ojca. We wciąż żywym wspomnieniu obecny jest strach powrotów do domu i pamięć o tym, że co prawda lał ojciec, ale pas był wyciągany na prośbę matki. To finałowy monolog, przechodzący w medytację, zakończony osobistą modlitwą oraz zbiorową manifestacją męskiej czułości i wsparcia.

Bo trzeba też podkreślić, że Chcieliśmy porozmawiać o męskości, a zostaliśmy przyjaciółmi to przede wszystkim performans męskiej czułości, która wciąż nie jest społeczną normą, w przeciwieństwie do czułości kobiecej. Męska przyjaźń kojarzy się najczęściej z uściskiem dłoni albo poklepaniem po plecach. Twórcy pokazują, że można też się przytulać, leżeć z głową na kolanach przyjaciela, głaskać, dotykać stopami, a ojcowski klaps zamienić w masaż pośladka.

Momentami w Chcieliśmy porozmawiać o męskości, a zostaliśmy przyjaciółmi było za dużo plakatowości, okrągłych słów, dowcipów „z grubej rury”. Im bardziej osobiste były monologi, tym więcej było w nich siły. Trochę zawiodła technika i jakość, ale to w końcu low budget. Nie można jednak odmówić spektaklowi lekkości, szczerości i bezpretensjonalności, czyli tego, co w moim mniemaniu najlepiej definiuje teatralny off.

19-03-2021

galeria zdjęć Chcieliśmy porozmawiać o męskości, a zostaliśmy przyjaciółmi, Grupa Performatywna Chłopaki ZOBACZ WIĘCEJ