Takie buty

fot. Mikołaj Pływacz  

Około sto pięćdziesiąt metrów w linii prostej － jeżeli iść ulicą Świdnicką, a następnie skręcić w lewo na plac Teatralny, wyjdzie o jakieś czterdzieści metrów więcej － tyle dzieli Scenę Kameralną Teatru Polskiego we Wrocławiu od pięknego neobarokowego budynku, w którym, oprócz Wrocławskiego Teatru Lalek, mieści się prywatny Teatr Komedia. Wszystko wskazuje na to, że niedługo dzielić i różnić te dwie sceny będzie jedynie owa skromna fizyczna odległość. Oraz ceny wstępu. Bilety do Teatru Komedii są trzy razy droższe, bo za twarze znane z filmów i seriali należy dopłacić.

Ale po kolei. Reklamując Czego nie widać, Teatr Polski zapraszał nas na „przebój scen całego świata”, czyli „gigantyczny hit kasowy, latami nieschodzący z afiszy”. Z tym akurat nie zamierzam dyskutować. Problem natomiast mam już z kolejnym zdaniem notki programowej: „Chcieliby Państwo zobaczyć teatr w teatrze, sprawdzić, jak wygląda granie przedstawienia z perspektywy zaplecza scenicznego?”. Otóż, gdyby być dokładnym, nie chodzi tu o „teatr w teatrze”, tylko o „farsę w farsie”. Tym bardziej nie radziłbym na podstawie przedstawienia w reżyserii Marcina Sławińskiego wnioskować o tym, jak wygląda teatr od jego zazwyczaj ukrytej przed widzem strony. Chyba że w Teatrze Polskim „na scenicznym zapleczu” aktorzy rzeczywiście (tu przywołuję sceny ze spektaklu) ścigają siebie nawzajem z siekierą w ręku, a jak nie z siekierą, to z kaktusem, który wcześniej czy później (kaktusy już tak mają) wymierzy swoje liczne ostrza w czyjeś pośladki? Albo zmuszeni są wynajdywać kolejne kryjówki dla butelki z alkoholem, która nie ma trafić do rąk (ręce w tym przypadku są, rzecz jasna, instancją przejściową) mającego wiadome uzależnienie kolegi. Albo próbują znaleźć wolną chwilkę pomiędzy powyżej opisanymi czynnościami i zakomunikować wreszcie kochankowi, że ten niedługo zostanie ojcem. Innymi słowy, proszę ze sceptycyzmem podejść do sugestii, że na „zapleczach teatralnych” nagminnie kręcą kolejne, zdecydowanie nie najlepsze, odcinki The Benny Hill Show.

Obawiam się też, że farsa, przez „wielu uznana za najśmieszniejszą farsę wszech czasów”, nazbyt zabawną dla wielu współczesnych widzów raczej nie będzie. Mnie, na przykład, potwornie nużyła, permanentnie prowokując ataki hiszpańskiego wstydu. Ale przypuśćmy, że to jest kwestia gustu i poczucia humoru (do tej kwestii powrócę później), bo niektórzy na sali rzeczywiście od czasu do czasu wybuchali śmiechem (przeważnie w drugiej części trwającego ponad dwie godziny przedstawienia). Przypuśćmy też, że powodem tego śmiechu było akurat to, co widzieli na scenie. Nalegać jednakowoż będę, że „misterna konstrukcja sztuki” (znowu notka na stronie internetowej teatru) mogła za taką uchodzić w czasach powstania sztuki, czyli na początku lat osiemdziesiątych. Mogła taką pozostawać do końca owych lat osiemdziesiątych, a nawet jeszcze na początku kolejnej dekady, bo to rzeczywiście bardzo sprawnie pomyślany utwór. Michael Frayn w pełni zasłużenie dostał za nią kilka prestiżowych nagród. Ale nie jest to żaden Molier czy Arystofanes. Nie ten poziom, bo i zupełnie inne cele autorowi wydawały się przyświecać.

Czas nie oszczędził wykorzystanego przez Frayna zabiegu dramaturgicznego, jak to często z tego rodzaju zabiegami bywa. Szybko spowszedniał. Oglądanie szykującego się do premiery zespołu, trzykrotne powtórzenie tej samej historii, tylko z innej nieco perspektywy, dzisiaj, w dobie interaktywnych odcinków Czarnego lustra na Netflixie, wywoływać powinno jedynie wzruszenie ramion. Tym bardziej że we wrocławskiej wersji z wpisanego w Czego nie widać meta-poziomu nic w zasadzie nie wynika. Postacie „na scenie” zachowują się tak samo jak „poza sceną” － stereotypowo, nadekspresyjnie, idiotycznie. Nie ma w tym wystarczającego dystansu nawet dla porządnej parodii. Sławiński to nie Klata, który wystawiając ten sam tekst w Teatrze Wybrzeże szukał nieoczywistych i aktualnych tropów interpretacyjnych.

Tu nikt się na oryginalność nie sili. Motto sztuki: „Schodź zawsze z nagich szczytów rozumności w zielone doliny głupoty”, które absolwent filozofii Frayn zapożyczył u Ludwiga Wittgensteina, bierze się za dosłowną instrukcję. Scenografia Wojciecha Stefaniaka to standardowa maszynka do grania większości podobnych rzeczy － salon willi z licznymi drzwiami, którymi bohaterowie będą z zachłannością, jak to w farsach, trzaskać. Znowuż, wiem, że ta „typowość” u Frayna jest zamierzona i da się w niej dopatrzeć elementów tego, co dzisiaj nazywamy postironią, a chociażby wiecznego gogolowskiego: „Z czego się śmiejecie? Z samych siebie się śmiejecie!”. Ale żeby to ładnie z oryginału wydobyć, potrzebna jest dobra wola reżysera. Sławińskiego podobne niuanse i zabawy w metafory oraz ewentualne współczesne konteksty wydają się nie interesować.

Żeby nie było, lubię się pośmiać. I to bardzo. Z ostrego, niepoprawnego politycznie stand-upu, czystego absurdu montypythonowskich skeczy, filmów braci Coenów i Woody’ego Allena, a nawet ze sztubackich żartów ze spektakli dla dzieci... Opcji jest naprawdę mnóstwo. Wrocławska premiera proponuje, jak dla mnie, jedną ze słabszych i wątpliwych. Do tego stopnia, że szkoda mi było w tej sytuacji aktorów i aktorek. No dobrze, szkoda mi było jednego aktora z całej tej obsady, w której wykonaniu zobaczyłem przedstawienie (bo obsad jest kilka). Był nim Jakub Giel. To dobry aktor. Cenię jego charyzmę, warsztat i talent komiczny. Chwilami wydawało mi się, że podobnie jak grany przez niego bohater, nie wie, po co w tym wszystkim uczestniczy i jaki jest w tym wszystkim sens.

Podsumowując, w Czego nie widać － nomen omen － nie widać, aby Teatr Polski we Wrocławiu przejmował się rolą, jaką powinien pełnić w około milionowym mieście uniwersyteckim. Podczas audycji w Radio Wrocław zapytany o swoje pretensje do Teatru Polskiego w świetle faktu (który zresztą potrzebuje weryfikacji), że publiczności na jego przedstawieniach nie brakuje (tego argumentu bym nie bagatelizował, ale to temat na osobny tekst), bez większego zastanowienia, nieco intuicyjnie i emocjonalnie odpowiedziałem, że zwyczajnie nie mogę zgodzić się z tym, że główny teatr w naszym mieście wygląda tak, jak w tej chwili wygląda. Co miałem na myśli? Otóż w największym skrócie: wystawianie fars na Scenie Kameralnej, na Dużej zaś męczenie klasyki (Sen nocy letniej), przewracanie w grobach poetów z okazji jubileuszy (Czas na mnie), odgrzewanie starych kotletów (Zmierz świtem) oraz urządzanie niekończących się benefisów Dariusza Bereskiego (Szewcy i Bracia Karamazow) － to wątpliwa strategia walki o miano „teatralnej stolicy kraju”, do którego niegdyś (w sumie jeszcze nie tak dawno) Wrocław aspirował. W Czego nie widać znajduję kolejne potwierdzenie tej mojej intuicji i tych moich emocji. Wzrosła też moja niezgoda. „Takie buty” － jak powiedziała jedna z bohaterek przedstawienia.

26-07-2023

galeria zdjęć Czego nie widać, reż. Marcin Sławiński, Teatr Polski we Wrocławiu ZOBACZ WIĘCEJ