Kronikarz i teatr

Nie mam ja nic do zarzucenia naszemu teatrowi w szczególności, jestem tylko przeciwnikiem nowoczesnego teatru w ogóle. Dzisiaj nie dają przedstawień dlatego, że Eschyl, Sofokles, Eurypides, Arystofan, Plaut, Terencjusz, Calderon albo Szekspir napisał znakomitą sztukę — ale przeciwnie, piszą na gwałt sztuki dlatego, że ma być przedstawienie. Nie ma już rzeczy, która by nie wpadła w szpony fabrykantom sztuk; a jednak im więcej jest tych sztuk, tym bardziej dają to samo. To jedna zła strona teatru, że chce on wszystko wciągnąć w swój zakres, psując, a nawet profanując rzeczy dobre i piękne. Niech się komu uda jaka humorystyczna powiastka, której jedyną zaletą jest nie tyle treść, co dykcja, a wnet ktoś z tego zrobi nudną i niedorzeczną komedię. Niech kto napisze znakomitą powieść historyczną, w której wypadki rozwijają się powoli jedne z drugich, w której charaktery rysują się właśnie na tle takiego powolnego i koniecznego następstwa wypadków, która zdobywa sobie uznanie publiczności obrazami świadczącymi o epickim talencie autora — a więc jednym słowem, wcale nie kwalifikuje się do udramatyzowania. Nic to nie pomoże. Zrobią z niej dramat. Wszak już i Pan Tadeusz czy pojawił się, czy ma się pojawić na jakiejś scenie!

Drugą złą stroną teatru jest to, że w efektach swoich ma on dziś głównie na celu oko widza. Realizm sprowadza tu takie skutki, jakie wynikają w malarstwie ze zbyt drobiazgowego wykończenia szczegółów. Widzieliśmy raz na wystawie duży portret malowany akwarelą, miniaturowym sposobem, tak starannie, że widać było np. wszystkie nierówności skóry, a nawet włosy na brodzie, odrastające po ogoleniu. Opodal wisiał drugi portret, olejny, na pozór niedbale malowany. A jednak znawcy i nieznawcy temu drugiemu przyznawali pierwszeństwo, bo wyrażał życie, podczas gdy tamten, właśnie wskutek zbytniej staranności, wydawał się martwym.

„Dziennik Polski”, nr 83, 11 kwietnia 1886 r.