Niewolnicy aplikacji

fot. Magdalena Mądry  

Główni twórcy projektu AskAPP uczestniczyli w zajęciach prowadzonych przeze mnie w Akademii Sztuk Teatralnych (AST). Znamy się zatem od dawna. Z dużą radością śledzę rozwój twórczy młodych artystów i artystek. Po udanych przedstawieniach dyplomowych w AST i obronie prac magisterskich są dziś klasycznymi freelancerami. Nie mają etatów i utrzymują się z udziału w pojedynczych przedsięwzięciach artystycznych.

Takim właśnie projektem jest AskAPP, spektakl wyreżyserowany przez Roberta Traczyka, absolwenta reżyserii w AST. Aleksandra Kołtuniak, Wojciech Zygmunt i Daniel Zawada, absolwenci aktorstwa lalkowego, grają w przedstawieniu trzy główne role, inny lalkarz, Miłosz Majchrzak, skomponował ciekawą muzykę, a kolejny absolwent Wydziału Lalkarskiego, Bartosz Jędraś, asystował reżyserowi i uczestniczył w nakręceniu świetnego wideo.

Spektakl AskAPP powstał w ramach „Teatru na faktach”, bardzo cennego programu Instytutu im. Jerzego Grotowskiego, łączącego prace nad przedstawieniem z badaniami naukowymi. Przed rozpoczęciem prób artyści przeprowadzają liczne wywiady i zbierają bogaty materiał dokumentacyjny. Z wypowiedzi realnych ludzi układany jest potem scenariusz przedstawienia i komponowane są poszczególne role. Sztuka rodzi się w konfrontacji z rzeczywistością. Scenariusze przedstawień dokumentalnych, pisane czy może raczej dyktowane przez prawdziwych ludzi, podejmują ważne i realne problemy współczesne, często z różnych powodów ignorowane.

Z pomocą dramatu klasycznego trudno ukazać takie tragedie jak los kobiety, która poroniła, czy niewolnicza praca w służbie internetowej aplikacji. Rzeczywistość często przekracza wyobraźnię nawet najbardziej kreatywnych dramatopisarzy czy dramatopisarek. Dlatego tak ważne jest świadectwo realnej osoby.   

Teatr dokumentalny nie ogranicza się jednak do kopiowania rzeczywistości. Artyści muszą przetworzyć autentyczne wypowiedzi swoich rozmówców i cały zebrany materiał w nośne przedstawienie teatralne. To najbardziej tajemniczy i jednocześnie najdelikatniejszy etap w pracy techniką verbatim czyli „dosłowną”. Sama prawdziwość czy autentyczność słów wypowiadanych przez aktorów na scenie nie gwarantuje sukcesu spektaklu. W tym kontekście projekt AskAPP wydał mi się wyjątkowo udanym przedsięwzięciem artystycznym.

Fragmenty wywiadów z wieloma osobami posłużyły za materiał wyjściowy do zbudowania trzech intrygujących portretów. Wojciech Zygmunt jako kurier rowerowy rozwozi po Berlinie potrawy zamawiane klikaniem w aplikację Papug.lol. To fikcyjna aplikacja, choć reżyser Robert Traczyk stworzył dla niej specjalną stronę internetową. W „Teatrze na faktach” fakty również podlegają kreacji.  

Daniel Zawada jest kierowcą w amerykańskiej korporacji Uber, transportuje do domu ekscentrycznych mieszkańców Berlina, też na kliknięcie. W wolnych chwilach udostępnia obraz swego nagiego ciała w Internecie. Aleksandra Kołtuniak pracuje seksualnie, czyli handluje własnym ciałem głównie na brytyjskiej platformie OnlyFans. Po mieście przemieszcza się Uberem.

Każda z tych ról jest nieoczywistym i niebanalnym zbiorem świadectw bardzo odmiennych osób. Ten zabieg paradoksalnie uwiarygodnia grane postaci. Stają się żywe i wielowymiarowe. Nabierają także dużej mocy teatralnej. Zupełnie jak w prawdziwym życiu nie sposób przewidzieć, co się wydarzy w kolejnej etiudzie.

Spektakl jest sprawnie zbudowany. Składa się z serii osobnych scen. Kolejne puentują poprzednie. Narrację wzbogaca świetnie zrealizowany film. Trójka młodych aktorów płynnie zmienia się ze sceny na scenę. Zachwycają dojrzałością artystyczną i dobrym aktorstwem. Wspiera ich ascetyczna scenografia Marii Czujowskiej, absolwentki Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu. Jej autorstwa są też proste i funkcjonalne kostiumy.

W tym dokumentalnym spektaklu nic nie jest oczywiste. Rower kuriera jest co prawda autentyczny, ale auto kierowcy Ubera to już wózek z supermarketu. To tylko dwa wymowne przykłady. Artyści zachęcają osoby na widowni do własnych interpretacji i odczytań.

Spektakl ma także walory edukacyjne. Rzadko się zastanawiam, zamawiając coś przez apkę, kim są ludzie, którzy odpowiadają na moje klikania. Młodzi artyści postanowili te osoby odszukać i namówić do szczerej rozmowy o warunkach pracy. To często ich rówieśnicy, freelancerzy jak oni.  

Prawda o służbie w niewoli aplikacji okazała się szokująca. Stawki mają żebracze. Muszą przez wiele godzin spełniać polecenia algorytmów, żeby cokolwiek zarobić. Pozbawieni są ubezpieczenia zdrowotnego czy ochrony prawnej. W każdej chwili mogą pracę stracić. Aplikacje ich dehumanizują. Bywają postrzegani jak cyfrowe awatary, pewnie dlatego tak często są obrażani i poniżani, a nawet bici.

Osoba ludzka zredukowana do algorytmu staje się ikoną na ekranie smartfona czy komputera, traci podmiotowość i sprawczość. Jej ciało zamienia się w narzędzie do zaspokajania potrzeb ludzi wpatrzonych w ekrany cyfrowych wyświetlaczy. Współczesne niewolnictwo jest wyrafinowane. Wydawałoby się, że nikt nie zmusza młodych ludzi do zatrudniania się w internetowych korporacjach, że robią to z własnej woli.

Młodzi artyści-badacze słowami swoich bohaterów opowiedzieli o życiu w świecie nieograniczonych możliwości i pozornych wyborów. Rewolucja internetowa, jak wcześniej przemysłowa, wyprodukowała nową klasę niewolników, niewolników aplikacji. Bardzo polecam ten mądry i wielce pouczający spektakl.

08-11-2023

galeria zdjęć AskAPP, reż. Robert Traczyk, Instytut im. Jerzego Grotowskiego w ramach programu „Teatr na faktach”, Akademia Sztuk Teatralnych, filia we Wrocławiu ZOBACZ WIĘCEJ