Krzyżówka panoramiczna

 

Już w tytule najnowszego spektaklu Sopockiego Teatru Tańca zawiera się swego rodzaju zagadka. Podobne zadania czekają na nas zanim jeszcze wejdziemy na widownię.

Joanna Czajkowska, szefowa STT, reżyserka i autorka choreografii do Lechistan Pany Arka podchodzi bowiem do wybranych widzów i skrupulatnie przepytuje ich z historii naszego państwa. I tak właściwie będzie już do końca jej najnowszego spektaklu. Odpryski historii dawnej i najnowszej przecinają się w nim jak krateczki w krzyżówce. Ale jest to krzyżówka przewrotna, bo odpowiedź na jedno pytanie wcale nie jest gwarantem uzyskania wskazówki do odpowiedzi na pytania kolejne.

Z przedpremierowych zapowiedzi dowiadujemy się, że Lechistan Pany Arka „jest efektem wieloletniej obserwacji i przemyśleń autorki dotyczących ojczyzny, tożsamości Polaków i zjawiska patriotyzmu, a także efektem jej pracy badawczej, zrealizowanej dzięki stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, pod tytułem Ojcowizna. Między folkiem a teatrem tańca. Adaptacja polskiej tradycji tanecznej do teatru tańca”. Praca badawcza Joanny Czajkowskiej, jej refleksje i interpretacje stały się w Lechistan Pany Arka fundamentem ciekawej struktury narracyjnej – ułożonej na zasadzie gry, która miksując kulturowe obrazy współczesności, pyta o naszą narodową tożsamość, o nasz patriotyzm. Pyta o naddatki i braki, o pamięć i postpamięć. Układa na scenie krzyżówkę, nas zachęca do wpisywania haseł. Niektóre z nich do końca spektaklu pozostaną puste, bo Lechistan Pany Arka to kolaż intrygujący, przenikliwy, ale momentami piękny i tylko piękny.

Do swojego teatralnego eksperymentu Czajkowska zaprosiła czwórkę tancerzy STT – Joannę Nadrowską, Jacka Krawczyka, Kamilę Maik i Kalinę Porazińską, odpowiedzialną za kostiumy Alicję Grucę, muzyków – Mariusza Noskowiaka, Annę Patrini i Irka Wojtczaka oraz Zespół Pieśni i Tańca „Gdańsk”. Ci ostatni inicjują spektakl Czajkowskiej efektowną sekwencją prezentującą wyimki z tradycyjnych polskich tańców narodowych. Malowniczy, energetyczny ruchowo fragment zamknięty zostaje w szeregu statycznych obrazów, w których odnajdziemy paradoksalnie echa pejzaży Józefa Chełmońskiego – ich nostalgiczną surowość, naturalistyczną iluzyjność, głębokie poczucie przemijalności. Pięć narodowych tańców: kujawiak, krakowiak, polonez, mazurek i oberek, stanowi choreograficzny fundament spektaklu Czajkowskiej. W kolejnych partiach przedstawienia tancerze STT w patchworkowych, łączących folk i wizerunek współczesnej ulicy kostiumach Alicji Grucy budują dopowiadaną znakomitą muzyką Noskowiaka opowieść o różnych wcieleniach poczucia przynależności do danego świata.

I właśnie poczucie przynależności zdaje się być tym, co najbardziej interesuje Czajkowską. Na scenie spoglądamy na panoramę zjawisk ilustrujących hasła „ojczyzna”, „duma”, „narodowa tożsamość”, „tradycja”. Zwłaszcza ten ostatni temat zyskuje w tym spektaklu ciekawą interpretację, głównie dzięki warstwie samego ruchu. Układy zbiorowe i sekwencje solowe oparte na ruchu i gestach wywiedzionych z tradycji stanowią niezwykle przejmujący obraz podejmującej tradycję współczesności. „Skażone” tańcem spojrzenie Czajkowskiej wyłapuje choreografię dzisiejszej Polski, marazm elit i agresję statystycznej ulicy, pokazując, jakim przymusowym transgresjom został poddany symbol. Refleksje reżyserki, podbudowane mocnym kontekstem inicjalnych fragmentów spektaklu, smucą. Tak zwyczajnie, tak po prostu. Współczesne powidoki symbolu to półleżący na scenie z książką w ręku rewizor (Jacek Krawczyk) – nieruchomy, pozbawiony twórczej, sprawczej mocy. To grupa nabuzowanych wojowników, maszerujących równo i w stadnym odruchu zaciskających pięści.

„Krzyżówka panoramiczna” Joanny Czajkowskiej to krajobraz demokratyczny i – co za tym idzie – bardzo eklektyczny. Pejzaż „Lechistanu” to butna vlogerka Jagna Prawilna Niepokorna (Kamila Maik) – symbol współczesnej sformatowanej „prawilnością” młodości, która tradycję przetwarza na swoje propagandowo-autopromocyjne potrzeby. To również Gwiazda Anna Patrini (Anna Patrini), która śpiewając weselny evergreen Urszuli Sipińskiej, punktuje sentymentalno-przaśne barwy polskiego pejzażu. Przestrzenie współczesnego „Lechistanu” nieustannie patrzą w przeszłość. Czajkowska odczytuje wspomnienia z Powstania Warszawskiego, nie obwarowuje ich jednak żadną interpretacją, nie przetwarza. To dość znamienny gest, radykalnie opozycyjny wobec dzisiejszych codziennych „reinterpretacji”, które przecież z lubością wykorzystują tragedię historii do podgrzewania martyrologicznych narracji. Równie gorzka aura otacza ostatnie fragmenty spektaklu Czajkowskiej. Husarskie skrzydła i Matka Boska to również odwołanie do współczesnego tygla, w którym wyabstrahowane ze znaczeń symbole stają się nadrukami na kibolskich bluzach.

Częścią zbudowanego przez Joannę Czajkowską pejzażu jesteśmy my, widzowie. Otoczeni, ale jednocześnie podzieleni plastikową taśmą mocno czujemy najmocniejszy rys dzisiejszego polskiego świata – zakleszczenie w podzielonej zbiorowości, która nieustannie i interesownie przetwarza, mieli przeszłość. Siedząc na spętanej taśmą widowni, przywołujemy w pamięci pierwsze fragmenty spektaklu Joanny Czajkowskiej, ich energię, ruch, wolność. I uświadamiamy sobie, w jakiej grze wzięliśmy udział. W grze bez ostatecznego hasła, bez wygranej, bez rozwiązania.

23-02-2018