Nie tym razem

Mewa, reż. Wojciech Faruga,
Fot. Magda Hueckel  

Dyskomfort znany każdemu – petycja w słusznej sprawie, ale sformułowana w sposób, z jakim wolelibyśmy się nie identyfikować. I co robić? Podpisać?

Trudno zgadnąć, w jakim celu Wojciech Faruga tnie tekst Czechowa, dubluje postaci, zmienia kolejność scen, każe działaniu raz wyprzedzać logikę fabuły, raz się za nią ślamazarzyć. Choćby nie wiem ile siarkowego efektu zastosował, to i tak okazuje się, że klucz, którym otwiera Mewę, jest kluczem dobrze znanym, pasującym do znanej dziurki w znanych drzwiach, za którymi stoi znany Trieplew mówiący znane słowa, że potrzeba nam nowych form. Łatwo się domyśleć, że w tym świecie „znamy-znamy”, te nowe formy też będą znane. Słowo „oksymoron” byłoby tu chyba jak najbardziej na miejscu.

I jak Mewa w swojej najklasyczniejszej z interpretacji jest sztuką o teatrze, wykładem z autotematyzmu, w którym chcący nowej sztuki artysta zderza się boleśnie ze skostniałymi gustami otoczenia, tak spektakl Farugi jest spektaklem o zagrożeniach, przed jakimi staje teatr, jeśli nie chce grać farsideł ani rocznicowych gniotów. Sprawa poważna, a wobec ostatnich dyrektorskich nominacji teatralnych wyjątkowo bieżąca. Tyle tylko, że mówienie teatralnym językiem o potrzebie dobrego teatru jest równie ryzykowne, jak napisanie książki i nadanie jej podtytułu „dobra książka”… Czechow nie ryzykował, choć wezwanie do nowych form sformułował na serio, to nikomu nie kazał wierzyć, że te nowe formy są w zasięgu Trieplewa. Faruga, choć niemal każdą kwestię bohaterów bierze w nawias ironii i samozaprzeczeń, to jednak nie ma dystansu, gdy idzie o ostatnie kłótnie wokół teatrów. Decyzja ta jest zrozumiała – trudno się śmiać z Klątwy (tak, w tej Mewie są nawiązania do poprzedniego spektaklu Powszechnego) i trudno żartować z sytuacji Teatru Polskiego we Wrocławiu (tak, Faruga nawiąże do sporu, zaklejając swoim aktorom w finale usta czarną taśmą), jednak w kontekście Mewy, pozornie przeoranej, a faktycznie opartej na kanonicznej lekturze, skutkująca dydaktyzmem w kolorze pychy, a w dodatku – w tej inscenizacji – pełnym kleksów i lapsusów. Petycja w słusznej sprawie, ale wywołująca dyskomfort. Podpisać?

Było jasne przed premierą, że pierwsza po oprotestowywanej Klątwie inscenizacja Powszechnego, powstająca w atmosferze ataków na aktorów i z pikietą za oknami, nie będzie spektaklem, jak gdyby nigdy nic się nie stało. Trudno wyobrazić sobie presję, pod jaką pracował zespół, jeszcze trudniej przypuszczać, że reżyser mógłby wyreżyserować jakikolwiek tekst, jakby świat wokół nie istniał (choć przecież może, sięgając po tekst kilka miesięcy temu, chciał zrobić spektakl o czymś zupełnie innym). Nie zmienia to faktu, że od pierwszych scen, zanim jeszcze pojawią się pierwsze aluzje do anegdotycznego już fellatio z figurą papieża i zanim pojawią się pierwsze rozważania aktorów o identyfikacji ze słowami postaci scenicznych, znamy narrację, w jaką wpisze się ten spektakl. Między innymi dlatego, że z tego, co dzieje się na scenie – z mruczanych do kamery kwestii, z wyświetlanych nad głowami projekcji, ze zbliżeń obiektywu na plamę w kroku męskich spodni i z czerwonego pompona na łysej głowie – nie wynika nic. No, chyba że chodzi o parodię tak zwanego współczesnego teatru – ścieżka interpretacyjna, której prawdopodobieństwa nawet nie chcę brać pod uwagę.

U Czechowa zderzają się dwa światy: spektakl Trieplewa i wizja sztuki, której hołduje Arkadina. Pal licho, które formy nowsze, które formy lepsze – opozycja jest jasna. U Farugi konflikt jest głównie osobowy, psychologiczny, podręcznikowy – mamy zagubionego syna, dominującą matkę i ból przecinania pępowiny. Mimo sztafażu zamierzonych nieciągłości i trzech tuzinów konceptów oglądamy obyczajówkę, która ukrywa, że jest obyczajówką. Mieszczańską historię, do której co chwilę wdziera się gazetowa aktualność. W czasach Czechowa taki gatunek nazywano wodewilem, ale tu ma się on stać synonimem nowej formy, a w każdym razie jej adwokatem. Porządek narracyjny codzienności szybko wygrywa z artystycznym zamiarem i nawet inscenizacją zaczyna rządzić rutyna. Kończący spektakl ciąg monologów (w tym jeden z beknięciem) męczy, a gdy na pierwszych aktorskich ustach pojawia się taśma klejąca, przyjmujemy to z jakąś ulgą. O to chodziło?

Pozostajemy z pytaniem: czy mamy prawo do krytyki spektaklu zrobionego w słusznej sprawie i z dobrej chęci? A w dodatku spektaklu, który powstawał w warunkach dalekich od komfortowych? Czy jego krytyka będzie strzałem w skroń Trieplewa i opowiedzeniem się przeciwko nowym formom? Czy mamy do niej prawo, czy w imię sprawy należałoby milczeć?

19-04-2017

galeria zdjęć Mewa, reż. Wojciech Faruga, Teatr Powszechny w Warszawie ZOBACZ WIĘCEJ